मानव जीवनको आधार नै समाजसँगको सम्बन्धमा टुंगिन्छ। जसरी नदीका बहावले आफ्नो मार्ग तय गर्छन्, त्यस्तै मानिसको जीवनको धारा पनि सामाजिक परिवेश र आचरणसँग जोडिएको हुन्छ। यदि मानिसको आचरण सकारात्मक, नैतिक र सुशिष्ट छ भने समाजमा मेलमिलाप, सहयोग र सहिष्णुता स्थापना हुन्छ। हिन्दू दर्शनले यसको महत्वलाई प्राचीन कालदेखि चिन्तन गरेको छ। वेदान्त र भगवद्गीताका सूत्रहरूले देखाउँछन् कि व्यक्तिगत आचरणको शुद्धता र मेलमिलाप सामाजिक स्थायित्वका लागि अनिवार्य छन्।

Advertisement 1

पुराणहरूमा वर्णित कथा अनुसार, राजा हरिश्चन्द्रले सत्य, धर्म र न्यायलाई आफ्नो जीवनको आधार बनाउँदै सम्पूर्ण प्रजामा मेलमिलाप स्थापना गरे। उनले निष्ठा र धर्मका मूल्यको पालन गर्दा आफ्नो राज्यमा शान्ति र समृद्धि ल्याए। यसले देखाउँछ कि व्यक्तिको सकारात्मक आचरणले समाजमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ। मानव स्वभावका गहिरा भावनाहरू जस्तै करुणा, दया र सहिष्णुता जागृत भएपछि द्वेष, ईर्ष्या र हिंसाको उन्मूलन सम्भव हुन्छ।

भगवद्गीतामा कृष्णले अर्जुनलाई स्पष्ट निर्देशन दिन्छन्:
“सर्वधर्मान्परित्यज्य मामेकं शरणं व्रज। अहं त्वां सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुचः॥”
यस श्लोकको अर्थ केवल व्यक्तिगत उद्धार होइन, वरन् कर्ममार्गको माध्यमबाट समाजमा नैतिकता र सद्भाव स्थापना गर्नु पनि हो। जब व्यक्ति आफ्नो कर्तव्य–निष्ठा, करुणा र विवेकलाई जीवनमा अनुसरण गर्छ, तब समाजमा द्वन्द्व र कलहको कमि हुन्छ।

Advertisement 2

व्यक्तिगत स्तरमा सकारात्मक आचरण भन्नाले केवल बाह्य व्यवहार मात्र होइन, विचार, भावना र भावना–व्यवहारको एकात्मता हो। गीतामा भनिएको छ कि
“कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन।”
यसले हामीलाई स्पष्ट संकेत गर्छ कि कर्ममा निष्ठा, विवेक र संयमले मात्र व्यक्तिको जीवन समृद्धि र समाजको स्थिरता सुनिश्चित गर्छ। जब मानिस केवल आफ्ना स्वार्थ र लोभमा केन्द्रित हुन्छ, तब समाजमा द्वन्द्व, असमानता र असहिष्णुताको वातावरण उत्पन्न हुन्छ।

समाजमा मेलमिलापको विकासको लागि ध्यान र साधना पनि आवश्यक छ। पुराणहरूमा वर्णित ऋषि–मुनिहरूले ध्यान र योग अभ्यासमार्फत आफ्नो अन्तर्मनलाई शुद्ध बनाए। शुद्ध मन भएका व्यक्तिले समाजमा द्वेष र कलह फैलाउँदैनन्। यदि प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नो आचरण र विचारमा संयम, करुणा र सहिष्णुता पालन गर्छ भने समाजमा आत्मीयता र सामूहिक उन्नति सम्भव हुन्छ।

आदिकालीन कथानकहरूमा सत्य, धर्म र करुणालाई मात्र व्यक्तिको आचार मानिने होइन, वरन् तिनीहरूको अभ्यासले समाजलाई पनि उन्नत बनाउने शक्ति हुन्छ। उदाहरणका लागि, भगवान कृष्ण र राजा युधिष्ठिरको संवादले देखाउँछ कि आचरणको शुद्धता र नैतिक निर्णयले मात्र राष्ट्रिय स्तरमा न्याय र शान्ति कायम रहन्छ। राजा युधिष्ठिरले केवल न्यायपूर्ण निर्णय लिनु मात्र होइन, आफ्ना नागरिकसँग मेलमिलाप कायम राख्नुपर्ने देखाएका छन्।

आधुनिक समाजमा विज्ञान र प्रविधिको विकासले भौतिक सुविधा त दिइसक्यो, तर भित्री नैतिकता र सकारात्मक आचरणको अभावले मानसिक तनाव, सामाजिक असमानता र द्वन्द्व उत्पन्न भइरहेको छ। यही सन्दर्भमा उपनिषद् र भगवद्गीताका सूत्रहरू अत्यन्त सान्दर्भिक छन्। मानव जीवनमा आन्तरिक शुद्धि, नैतिक आचरण र समाजसँगको मेलमिलापले मात्र दीर्घकालीन स्थायित्व र समृद्धि सम्भव हुन्छ।

समाजमा मेलमिलाप कायम राख्नको लागि धर्म, शिक्षा र संस्कृतिले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। विद्यालय, परिवार र समुदायले नैतिक शिक्षा र सकारात्मक आचरणलाई प्रोत्साहित गर्दा नयाँ पुस्तामा मेलमिलाप र सहिष्णुता बोध जागृत हुन्छ। यदि प्रत्येक व्यक्ति आफ्नो व्यवहार, सोच र भावनालाई सकारात्मक दिशामा अनुकूल बनाउँछ भने समाजमा द्वन्द्व र असमानता घट्छ।
अन्ततः, समाजमा सकारात्मक आचरण र मेलमिलाप स्थापनाको मूल आधार आत्मिक शुद्धि, नैतिक मूल्य र अध्यात्मिक चेतना हुन्। जब व्यक्तिगत आचरण सकारात्मक हुन्छ, तब समाजमा द्वेष, लोभ, अहंकार र हिंसा कम हुन्छ। मेलमिलाप, करुणा, दया र सहिष्णुताको वातावरण निर्माण गर्दा मात्रै समाज शान्त, समृद्ध र दिगो बन्न सक्छ।

हामीले रामायण, महाभारत, उपनिषद् र भगवद्गीताबाट सिक्न सक्ने मुख्य पाठ यही हो कि व्यक्तिगत सुधार र सकारात्मक आचरणले मात्र सामाजिक सद्भाव र मेलमिलाप सुनिश्चित गर्छ। यदि प्रत्येक नागरिकले आफ्नो अन्तर्मन, विचार र आचरणमा नैतिक मूल्य अपनाउँछ भने समाजमा प्रेम, भाइचारा र सहयोगको संस्कृति विकास हुन्छ। यसरी, व्यक्तिगत जीवन र समाजको समन्वय नै दिगो मानव जीवनको आधार हो।

आधुनिक जीवनशैलीले गर्दा मानिसहरू प्रायः बाह्य सफलतामा केन्द्रित हुने भए तापनि, आचरणमा आध्यात्मिक मूल्यहरूको प्रभावले जीवनलाई स्थायित्व प्रदान गर्दछ। आध्यात्मिक मूल्यहरू सत्य, करुणा, सहिष्णुता, विनम्रता, नैतिकता र आत्मअनुशासनजस्ता गुणहरू हुन्, जसले व्यक्तिको भित्री चेतना र सामाजिक व्यवहारलाई उचाइ दिन्छन्। जब यी मूल्यहरू व्यक्तिको दैनिक क्रियाकलाप र सम्बन्धमा समाहित हुन्छन्, तब मात्र मानिसले आफू र अरूबीचको सम्बन्धलाई न्यायोचित, दयालु र समभावपूर्ण बनाउन सक्षम हुन्छ।

आध्यात्मिक मूल्यहरूको आचरणमा प्रभावले व्यक्ति मात्र नभई समाजमा समेत सकारात्मक परिवर्तन ल्याउँछ। सत्यताको पालनले झुट र कपटबाट बचाउँछ, जसले पारदर्शिता र विश्वासको वातावरण सिर्जना गर्छ। करुणाले मानवीय संवेदनशीलता बढाउँछ, जसले सामाजिक एकता र मेलमिलापमा योगदान पुर्याउँछ। सहिष्णुता विभिन्न मत, धर्म र संस्कृतिलाई स्वीकार गर्न सिकाउँछ, जसले सामुदायिक विवाद र द्वन्द्व कम गर्छ। विनम्रता र आत्मअनुशासनले व्यक्तिलाई आफ्नो दोष र कमजोरी स्वीकार गर्न र सुधार गर्न प्रेरित गर्छ, जसले व्यक्तित्वको विकासमा मद्दत गर्छ।

आदिकालीन उपनिषद् सूत्रहरूले पनि व्यक्तिको आचरण र समाजको समन्वय बीच गहिरो सम्बन्ध देखाएका छन्। उदाहरणका लागि ईशावास्य उपनिषद् भन्छ:
“सर्वं यस्य प्रभुः शान्तो नरः किम् पापम् कुर्यात्।”

यसले बताउँछ कि शुद्ध अन्तर्मन र सकारात्मक आचरण भएका व्यक्तिले समाजमा कुनै नकारात्मक प्रभाव पार्दैनन्। जब व्यक्ति आफ्नो आचार–व्यवहारमा संयम, आत्मसंयम र नैतिकता पालन गर्छ, तब समाजमा मेलमिलाप र सहयोगको वातावरण स्वतः सिर्जना हुन्छ।

समाजमा सकारात्मक आचरणको प्रभावलाई मिथक कथाहरूले पनि पुष्टि गरेका छन्। रामायणमा, भगवान रामले अयोध्याका जनतालाई आदर्श आचार व्यवहार देखाए। आफ्ना अनुयायी, नागरिक र परिवारसँग मेलमिलाप कायम राख्दा राज्यमा स्थायित्व र शान्ति रह्यो। यसले देखाउँछ कि व्यक्तिगत नैतिकता र आचरणको व्यापक प्रभावले मात्र समाजमा सकारात्मक वातावरण निर्माण गर्न सकिन्छ।

यी मूल्यहरूमा आधारित आचरणले मानिसलाई बाह्य रूपमा राम्रो देखिन मात्र होइन, भित्री रूपमा पनि शान्त, सन्तुष्ट र मानसिक रूपमा सशक्त बनाउँछ। उदाहरणका लागि, भगवद्गीता र उपनिषदहरूले कर्मयोग र ज्ञानयोगमार्फत व्यक्तिलाई निःस्वार्थ भावले कर्म गर्न र आत्मबोध गर्न सिकाउँछन्। यसले जीवनका चुनौतीहरूलाई धैर्य र समझदारीसाथ सामना गर्न सक्ने शक्ति प्रदान गर्छ।

समाजमा जहाँ व्यक्तिहरूले आध्यात्मिक मूल्यहरूको आचरण गर्छन्, त्यहाँ अपराध, हिंसा, भ्रष्टाचार र असमानता कम हुन्छन्। त्यस्ता समाजमा सहकार्य, न्याय र प्रेमको वातावरण बिस्तारै विकास हुन्छ। यसले राष्ट्रलाई मात्र होइन, विश्वलाई समेत शान्तिपूर्ण र समृद्ध बनाउने दिशामा अग्रसर गराउँछ।

जीवनमा चेतनाको प्रकाश आउँदा मात्र आचरणमा क्रान्ति सम्भव हुन्छ। जब व्यक्ति आफ्नो अन्तरमनलाई जागरुक पार्छ र आध्यात्मिक मूल्यहरू आत्मसात् गर्छ, तब उसको व्यवहारमा स्वभाविक परिवर्तन आउँछ। यस्ता मूल्यहरू—सत्य, करुणा, सहिष्णुता, विनम्रता र सेवा भाव—जीवनको आधारशिला बन्न पुग्छन्। चेतनाले भरिपूर्ण जीवनले मात्र बाह्य स्वार्थ र अहंकारबाट मुक्त भएर साँचो आनन्द र शान्ति प्राप्त गर्न सक्छ।

आध्यात्मिक मूल्यले मानिसलाई आफ्ना हितमा होइन, समग्र मानवता र प्रकृतिप्रति उत्तरदायी बनाउँछ। यसले आचरणलाई निर्मल, निष्ठावान् र समर्पित बनाउँदै सामाजिक मेलमिलाप र सामूहिक उन्नतिको मार्ग प्रशस्त गर्छ। जीवनको सार्थकता यसै क्रान्तिमा निहित छ, जहाँ व्यक्तिको प्रत्येक कर्म, वाणी र चिन्तनमा सत्य र प्रेमको प्रतिबिम्ब झल्किन्छ। चेतनाको प्रकाशमा आधारित जीवनशैलीले मात्र व्यक्तिलाई आन्तरिक शान्ति र विश्वव्यापी सद्भावको साधक बनाउँछ। यसले समाजमा नैतिक पुनर्जागरण ल्याएर समृद्धि र स्थायित्वको सुनिश्चितता गर्दछ।चेतना र आध्यात्मिक मूल्यहरूको संयोजन नै जीवनको वास्तविक सार्थकता र मुक्ति पथ हो।

अध्यात्म भनेको योग, ध्यान र आन्तरिक जागरणद्वारा आत्मा, परमात्मा र समष्टिसँगको समन्वय हो। यस्तो चेतनाले निरहंकार, सत्यप्रेम र क्षमालाई जीवनको आधार बनाउँछ। यसले मनलाई स्थिर, बुद्धिलाई निर्मल र हृदयलाई विशाल बनाउँछ, जसबाट आत्म–संवाद र आत्म–परिष्कारको संस्कृति विकास हुन्छ। सत्यको खोजीमा लीन अध्यात्मिक जीवनशैली नै मानव अस्तित्वको सर्वोच्च उपलब्धि हो, जहाँ जीवन स्वयं तपस्या र प्रत्येक श्वास ब्रह्मसँगको संवाद बन्न पुग्छ।

आध्यात्मिक दृष्टिकोणबाट जीवन व्यवस्थापन बाह्य ऐश्वर्यको झिल्कोमा हराउने होइन, अन्तरात्माको प्रकाशमा उभिएर जीवनलाई सञ्चालन गर्ने चेतनाको सर्वोत्तम अभ्यास हो। जब जीवन स्वार्थ, लोभ र अहंकारको आडमा निर्देशित हुन्छ, तब आचरणमा विकृति, विचारमा विसङ्गति र सम्बन्धमा विच्छेद जन्मिन्छ। यस्ता अन्धकारहरूलाई पन्छाउने एकमात्र उपाय अध्यात्मिक दृष्टिकोण हो, जसले चेतना र विवेकलाई उजागर गरेर आत्म–अनुशासन र आत्म–परिष्कारमा अभिप्रेरित गर्छ।

अध्यात्मिक दृष्टिले जीवनलाई व्यवस्थापन गर्दा योग र ध्यानको माध्यमबाट मनलाई स्थिर बनाइन्छ, जसले विचारलाई शुद्धता र व्यवहारलाई शालीनता प्रदान गर्छ। यस्तो दृष्टिले व्यक्ति आफ्ना कर्तव्यप्रति निष्ठावान्, समाजप्रति उत्तरदायी र राष्ट्रप्रति समर्पित बन्ने मार्ग प्रशस्त गर्छ। आध्यात्मिक चेतना आत्माभिमुख आचरणको मार्गमा सहिष्णुता, करुणा र विनयको विकास गराउँदै व्यक्ति र समाजबीचको सम्बन्धलाई समृद्ध बनाउँछ। जब हरेक कार्य परम उद्देश्य र आत्मिक मूल्यमान्यतासँग जोडिन्छ, तब जीवन आफैंमा एक तपस्या, सेवा र परोपकारको माध्यम बन्छ। यस्तै दृष्टिकोणले मात्र जीवनलाई सार्थक, शुद्ध र उदात्त यात्रामा रूपान्तरण गर्न सम्भव हुन्छ।

जीवन कुनै निर्जीव प्रविधि वा अनियन्त्रित तरंग होइन; यो चेतनाको गहिरो धारा हो, जहाँ प्रत्येक श्वास ब्रह्मसँग संवादको अवसर हो। जब जीवन भौतिक लोभ, इन्द्रिय–आसक्ति र क्षणिक स्वार्थमा बाँधिन्छ, तब व्यवहारमा विकृति, संस्कारमा विस्मृति र आचरणमा प्रदूषण छाउँछ। यस्ता अन्धकारपूर्ण अवस्थामा मुक्ति दिने मार्ग अध्यात्म हो, जसले आत्मा र परमात्माबीचको सम्बन्धलाई पुनःस्थापित गरी जीवनलाई नयाँ आयाम दिन्छ। अध्यात्म कुनै कठोर धार्मिक बन्धन होइन; यो आत्माको स्वरूप, परम सत्य र जगत्को गूढ भाव बुझ्ने अन्तर्यात्रा हो, जसले व्यक्तिलाई बाह्य आडम्बरभन्दा गहिरो आन्तरिक शान्तिमा उभ्याउँछ।

जब व्यक्ति आध्यात्मिक चेतनाले निर्देशित हुन्छ, तब जीवन भोगमा होइन, योगमा परिवर्तन हुन्छ। विचारमा शुद्धता, व्यवहारमा करुणा र संस्कारमा निष्ठा प्रस्फुटित हुन्छ। आध्यात्मिकता भनेको कुनै मन्त्र उच्चारण वा कर्मकाण्डीय सीमामा बाँधिने प्रक्रिया होइन, यो आत्मा, परमात्मा र समष्टि चेतनाको समन्वय हो, जसले जीवनलाई निष्कलुष, उदात्त र अर्थवान बनाउँछ। यस्तो चेतनाले जीवनमा सत्यप्रेम, निरहंकारता, क्षमा र सेवा भावना उत्पन्न गर्छ, जसले समाजलाई नैतिक पुनर्जागरण र सहिष्णुतातर्फ डोर्‍ समाजमा सकारात्मक आचरण र मेलमिलापयाउँछ।

ईर्ष्या, द्वेष, घृणा र प्रतिशोधले समाजलाई पथभ्रष्ट बनाउँछन्। यी नकारात्मक भावनाले व्यक्तिलाई मात्र होइन, समाजको मनोबल र सन्तुलनमा पनि चोट पुर्याउँछ। जब व्यक्ति यी भावनामा डुब्छ, सोच, आचार र व्यवहार प्रभावित हुन्छ। सामाजिक सम्बन्ध कमजोर हुन्छन्। समुदायमा विश्वास र सद्भाव घट्छ।

अध्यात्ममा आधारित संस्कारहरूले मानिसलाई आफ्नो कर्तव्य र दायित्वहरूको सही मूल्यांकन गर्न मद्दत गर्दछ । अध्यात्मिक शिक्षाले व्यक्तिलाई सत्य, अहिंसा, प्रेम, करुणा, सहनशीलता, आस्था र आत्मसंयमजस्ता उच्च गुणहरूको अभ्यासमा लाग्न प्रेरित गर्दछ। जब एक व्यक्ति यी आदर्शहरू आफ्नो जीवनमा आत्मसात गर्छ, तब उसले समाजमा आचरणका दृष्टिकोणबाट सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ ।अध्यात्मिक संस्कारहरूले मानिसको अन्तरात्मालाई शुद्ध बनाउँछ। शुद्ध मन र विचारले मात्र व्यक्ति आफ्नो व्यवहार र आचरण सुधार्न सक्दछ। संस्कारका यी मूलतत्त्वहरूले व्यक्ति र समाजबीचको सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउन मद्दत पुर्याउँछन्, जसका कारण नैतिक समाजको निर्माण सम्भव हुन्छ। अध्यात्मिक अभ्यासहरूले मानिसलाई जीवनका सही उद्देश्यहरूको खोजीमा मद्दत गर्दछ र उनले आफ्ना कार्य र आचरणलाई साँचो मार्गमा स्थापित गर्न सक्छन्।

जीवनको मूल पाटो बाह्य भौतिक ऐश्वर्यमा होइन, आत्मिक शुद्धिमा निहित हुन्छ। आत्मा, परमात्मा, माया, जन्म–मृत्यु र पुनर्जन्मको गूढतम रहस्यहरूलाई बुझ्न सक्ने सर्वोत्कृष्ट साधन अध्यात्म हो—जो विवेक, विचार र अन्तर्बोधद्वारा प्रेरित हुन्छ। यो दर्शन मात्र होइन, हाम्रो सांस्कृतिक आत्माको आवाज हो, उपनिषद्को दिव्य समर्पण र ऋषि–मुनिहरूको जीवन्त शिक्षाको सङ्ग्रह हो।

जब जीवन अध्यात्मिक चेतनाबाट निर्देशित हुन्छ, तब आचरण स्वाभाविक रूपमा निर्मल हुन्छ। व्यक्ति आफ्नो क्रोध, ईष्र्या, द्वेष र वासनात्मक भावनालाई नियन्त्रणमा राख्दै सहिष्णुता, करुणा र प्रेमको माध्यमद्वारा समाजसँग सम्बन्ध विस्तार गर्न थाल्दछ। ध्यान र योग जस्ता अभ्यासहरूले आत्माको गहिराइमा डुबेर अन्तर्मनलाई शुद्ध गर्छन्, जसले व्यवहारमा सन्तुलन र संस्कारमा उच्चता ल्याउँछ।

अध्यात्मिक जीवनशैली भनेको आत्म–साक्षात्कारको यात्रा होइन, यो त जिम्मेवारी, कर्तव्यनिष्ठा र परोपकारको चेतनाले अभिप्रेरित कार्यशील पथ हो। यसले मानिसलाई समाजप्रतिको दायित्व बोध गराउँदै सत्य, न्याय र शान्तिको स्थायित्वमा योगदान पुर्याउँछ। जब व्यक्ति आफ्ना विचार, भावना र कर्मलाई आत्म–अनुशासनद्वारा निर्देशित गर्छ, तब उसको जीवन एक प्रकाशपुञ्ज बन्छ—जसले आफू मात्र होइन, सम्पूर्ण समाजलाई नैतिक पुनर्जागरणतर्फ डोर्‍याउँछ।

अध्यात्मिक चेतना आचरण व्यवस्थापनको मेरुदण्ड हो, जसले व्यवहारमा विवेक, संस्कारमा शालीनता, र जीवनमा लक्ष्यता प्रदान गर्दछ। यही चेतनाले नै जीवनलाई आत्माभिमुख, उदात्त र सार्थक बनाउँछ—जहाँ हर एक श्वासमा ब्रह्मको अनुभूति सम्भव हुन्छ, र जीवन आफैँ एक निर्मल यात्राको प्रतीक बन्छ। तब समाजको सम्पूर्ण आचरण नै सुधारिन्छ र त्यो समाज अझै अधिक समृद्ध र सुखी बन्न सक्छ।

अतः जीवनलाई सार्थक र सफल बनाउन आध्यात्मिक मूल्यहरूको प्रभावी आचरण आवश्यक छ। यसले न व्यक्तिगत जीवनमा सन्तुलन र खुशी ल्याउँछ, तर सामाजिक स्तरमा पनि दीर्घकालीन शान्ति र समृद्धिको आधार तयार गर्छ। जीवनको साँचो अर्थ र उद्देश्य बुझ्न र त्यसलाई कर्ममा परिणत गर्न आध्यात्मिक मूल्यहरूले मार्गदर्शन गर्छन्, जसले हामीलाई पूर्ण र समृद्ध जीवनको यात्रा तय गराउँछ।

ईर्ष्या, द्वेष, घृणा र प्रतिशोधले समाजलाई पथभ्रष्ट बनाउँछन्। यी नकारात्मक भावनाले मात्र व्यक्तिलाई आन्तरिक अशान्त बनाउँदैन, समाजको समग्र मनोबल र सन्तुलनमा पनि चोट पुर्याउँछ। व्यक्ति जब यी भावनामा डुब्छ, तब सोच, आचार र व्यवहार प्रभावित हुन्छ। परिणामस्वरूप, सामाजिक सम्बन्ध कमजोर हुन्छन्। समुदायमा विश्वास र सद्भाव घट्छ।

अध्यात्म मार्ग भनेको यस पथभ्रष्टतालाई रोकेर जीवनलाई सुसंस्कृत बनाउने अटल उपाय हो। अध्यात्मले व्यक्तिलाई संस्कार, आचरण र नैतिक मूल्यको अभ्यासमा संलग्न गराउँछ। यसले अन्तरात्मालाई जागरूक बनाउँछ र जीवनका निर्णयहरूमा विवेकको प्रकाश फिँजाउँछ। अन्तरात्माबाट निर्देशित जीवनले मात्र व्यक्ति शान्त, सन्तुलित र स्थिर रहन सक्छ।

समाजका प्रत्येक सदस्यले अध्यात्मिक मूल्य र आचरण अपनाउँदा समाजमा स्थायित्व र समृद्धि आउँछ। एकताको भावना बलियो हुन्छ। सामाजिक विवाद, द्वन्द्व र मनोवैज्ञानिक असन्तुलन घट्छ। अध्यात्ममा आधारित जीवनशैलीले व्यक्तिको मात्र नभई समुदायको पनि आचार र व्यवहार सुधार्छ। यसले नैतिक प्रशासन, सामाजिक सुधार र मानवताको समग्र प्रगतिमा योगदान पुर्याउँछ।

अध्यात्मले जीवनलाई उद्देश्य र सार्थकता दिन्छ। व्यक्तिले सत्य ज्ञान प्राप्त गर्छ। जीवनमा परमात्माको वास्तविक अनुभूति हुन्छ। यस अनुभवले व्यक्ति आत्मविश्वासी, संयमित र सहिष्णु बनाउँछ। अध्यात्मिक अभ्यास, जस्तै ध्यान, साधना, प्रार्थना र आत्मचिन्तन, मानिसको मनलाई निर्मल राख्छ। यसले आन्तरिक अशान्ति हटाउँछ र नकारात्मक भावनाहरूलाई नियन्त्रणमा राख्छ।
(लेखक नेपाल सरकारका उपसचिव हुन् ।)