नेपालको संविधानको धारा ११ ले नेपाली नागरिकको परिभाषा गरेको छ, जसमा भनिएको छ कि यो सम्विधान प्रारम्भ हुदाका बखत देहायका ब्यक्ति नेपाली नागरिक हुनेछन्। (१) नेपालको नागरिकता प्राप्त गरेका , (२) संविधानको भाग २ अर्थात नागरिकता सम्बन्धी भाग वमोजिम नागरिकता प्राप्त गर्न योग्य ब्यक्तिहरुः- त्यस्ता ब्यक्तिहरूमा संविधानको धारा १४ बमोजिम गैर आवासीय नेपाली नागरिक समेत पर्ने कुरा स्पष्ट छ र यिनीहरूले आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक अधिकार पाऊछन् भनिएको छ। यसको अर्थ अन्य विदेशीहरूले यो अधिकार पाउदैनन्।

Advertisement 1

यसरी गैर आवासीय नागरिकहरू नेपाली नागरिकै हुन् विदेशी हैनन् भन्ने बुझिन्छ। आज प्रकाशित छापाहरूमा गैर आवासीय नेपालीहरूलाई नेपाल जादा भीसा ( प्रवेशआज्ञा )लिनु पर्ने कुरा उल्लेख भएको पाईयो। अध्यागमन ऐन, २०४९ को दफा २ को खण्ड (घ )मा भीसा भन्नाले कुनै विदेशीलाई नेपाल भित्र प्रवेश तथा उपस्थितिको लागि नेपाल सरकारबाट दिईने अनुमती पत्र हो भनेर भनिएको छ। यसैको खण्ड(ख) मा विदेशी भन्नाले नेपाली नागरिकता नलिएको ब्यक्तिलाई जनाउछ भनिएको छ। यसरी हेर्दा गैर आवासीय नेपाली नागरिक भन्नाले वसोवास नेपाल बाहिर भएर गैर आवासीय नेपाली नागरिकता लिएका ब्यक्ति समेत नेपाली नागरिक नै हुन् , यिनीहरू विदेशी हैनन् भन्ने बुझिन्छ। त्यसैले यिनीहरूलाई भीसा लिन मिल्ने देखिदैन। वास्तवमा आफ्नो देश भित्र बसेर रोजगारी पाईएन, स्तरीय शिक्षा पाईएन भनेर नेपालीहरू विदेशिनु परेको तथ्य छर्लंगै छ। यो कुरा हाम्रा सांसद, नीति निर्माता, राजनीतिक दल, कर्मचारी तन्त्र, सरकारमा बस्नेहरु सबैले बुझेका छन्।

Advertisement 2

नेपालीहरू गैर आवासीय रहरले भएका हैनन् , वाध्यताले गैर आवासीय नेपाली हुन पुगेका हुन् । त्यसैले यिनीहरू उपर विदेशी सरह ब्यबहार नगरिने भनेर नै संविधानमै गैर आवासीय नेपाली नागरिकता दिने ब्यबस्था गरिएको हो। त्यसैले हाललाई राजनीतिक अधिकार बाट बन्चित नेपाली नागरिक भन्ने हो यिनीहरूलाई । यिनीहरू उपर विदेशीको ट्याग भिराउन मिल्ने देखिदैन। नेपालको संविधान धारा १८ मा स्पस्ट संग भनिएको छ कि सबै नागरिक कानूनको दृष्टिमा समान हुने छन् भनी सके पछि नेपाल बाहिर बस्दैमा वा गैर आवासीय हुदैमा नेपाल भित्र बस्ने र यिनीहरू बीच भेदभाव गर्न मिल्ने गरी कानून बनाउन पनि पाईदैन। पहिलो कुरा त गैर आवासीय नागरिकलाई राजनीतिक अधिकार नदिएर एउटा असमानता त राज्यले देखाई सकेको छ, समय संगै यसको पनि न्यायीक निरूपण होला नै। त्यस माथि फेरि यी नागरिक आफ्नो देशमा प्रवेश गर्दा भीसा तिर्नु पर्ने समाचार हेरियो सुनियो र अध्यागमन विभागका महानिर्देशकको पनि प्रतिकृया सुनियो। तर विधायकहरू वीच यो समस्याको संवोधनका लागि संसदमा औपचारिक तवरले कुरा पुगेको छैन तापनि कतिपय गैर आवासीय नेपालीबाट भीसा शुल्क उठाई सकिएको पनि होला। यसरी नेपाली नागरिकता पेश गरेका नेपालीलाई विदेशी सरहको ब्यबहार गर्ने हो भने संविधानको मर्म र भावना विपरित हुन जान्छ।

यसैले गैर आवासीय नेपाली नागरिकहरू उपर आवासीय नागरिक सरहको ब्यबहार हुनु मानव अधिकारका दृष्टीले पनि उपयुक्त हुन्छ। यो गैर आवासीय नेपाली नागरिकता लिंदाको प्रकृयाले समेत गैर आवासीय नेपालीको मनोवल उचो बनाउने काम गरेको पाईदैन। किनभने आफूले ठूलै अपराध गरे जस्तै शुरू मै आफ्नो वंश समेतलाई पृथक राख्न वाध्य बनाईन्छ, प्रहरी प्रतिवेदन अनिवार्य गराईन्छ, हरेक वित्तीय निकायबाट फुकुवा ल्याउनु पर्ने प्रकृया अपनाईएको छ। संविधानले नागरिकताको ब्यबस्था गरिसकेपछि त्यसको वितरणलाई सहज बनाउनु पनि पर्यो, त्यसैमा नाना थरी प्रकृया बनाएर झन्झटिलो बनाउनु भएन। विदेश स्थित कुटनीतिक नियोग र दूतावासबाट समेत वितरण गर्न मिल्ने ब्यबस्था गर्नु पर्यो। यी गैर आवासीय नेपालीहरूले विदेशको राहदानी प्रयोग गरेका कारणले यिनीहरू विदेशी नभए पनि यिनीहरूबाट भीसा लिनु पर्छ भन्ने तर्क राखेको पनि देखियो। यहां नेर के बुझ्नु जरूरी छ भने एउटा विदेशी नेपालमा घुम्न जान्छ, नेपाल हेर्न जान्छ, त्यहांको संस्कृति बुझ्न जान्छ, ऊ विदेशमा जान्छ, त्यसैले उसले भीसा शुल्क तिर्छ। तर एउटा नेपाली आफ्नै जन्म भूमिमा जादैछ, आफ्ना परिवार र ईष्टमित्र भेट्न जादै छ, आफूले सिके जानेको सीप ज्ञान बांड्न र उपयोग गर्न जादैछ, विदेशको पूंजी लगानी गर्न जादैछ भने निजलाई अरू विदेशी सरह सोच्नु निज उपर अन्याय हुन जान्छ। त्यसैले एकपटकको नेपाली सधैंको नेपाली हो। जय नेपाल।