जस्टिन गाडरको “सफिज वर्ल्ड” उपन्यासकी मुख्य पात्र सोफीले आफ्नो अस्तित्व, विश्व, समाज र सत्यको खोज सम्बन्धी गम्भीर प्रश्नहरू गर्छे। पुस्तकले पाठकलाई सोच्न, प्रश्न गर्न र आफ्नै जीवन र समाजप्रति सचेत बन्न उत्प्रेरित गर्छ। मानव अस्तित्व, चेतना र सत्यको खोजमा केन्द्रित यस पुस्तकले आत्ममूल्यांकन गर्ने र विश्वलाई नयाँ दृष्टिकोणबाट हेर्ने अभ्यास गर्न सिकाउँछ। उपन्यासले दर्शनको माध्यमबाट व्यक्तिगत र सामाजिक रूपान्तरणको मार्ग देखाउँछ, जसले नेपालजस्तो मुलुकमा नागरिक चेतना र विवेक जागृत गराउन महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउन सक्छ।

Advertisement 1

नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्यमा दलगत स्वार्थ, पदको लिप्सा र नेतृत्वको अराजकता छ। शक्ति प्राप्तिका लागि गुटगत राजनीतिले राज्यका निकायहरू कब्जा गर्दै भ्रष्टाचार, अनियमितता र प्रशासनिक अराजकता सिर्जना गरेको छ। संविधान र कानुनमाथि दलहरूको पकड, नीतिगत अन्योलता र शक्ति सन्तुलनको अभावले नीति कार्यान्वयनमा अस्थिरता बढाएको छ। सरकार र राजनीतिक दलहरू राष्ट्रको दीर्घकालीन हितभन्दा स्वार्थका एजेन्डामा केन्द्रित हुँदा नीति निर्माण, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार र विकासका प्रश्नहरू गौण भइरहेका छन्।

यस्तो परिवेशमा “सफिज वर्ल्ड” को चेतनशील प्रश्न गर्ने संस्कार नेपालमा अत्यन्त आवश्यक छ। सोफीले जस्तै नेपाली नागरिकहरूले पनि ‘हामी को हौं?’, ‘हामी के गर्न चाहन्छौं?’, ‘हाम्रो राष्ट्रको भविष्य कस्तो हुनुपर्छ?’ जस्ता प्रश्न सोध्नु आजको आवश्यकता हो। किनभने यथास्थितिमा रमाउने प्रवृत्ति, शक्तिशाली नेताको पछि लाग्ने अन्धविश्वास, र आलोचनात्मक चेतनाको अभावका कारण मुलुक अस्थिरताबाट मुक्त हुन सकेको छैन।

Advertisement 2

आज नेपालमा भ्रष्टाचार, अस्थिरता र नीतिगत अन्योलता समाधान गर्न चेतनाको क्रान्ति अपरिहार्य भइसकेको छ। शिक्षित, विवेकशील र प्रश्न गर्न सक्ने नागरिक बिनाको लोकतन्त्र केवल शक्ति केन्द्रित सत्ताको नाटक बन्न जान्छ। “सफिज वर्ल्ड” ले दिएको चेतना र प्रश्न गर्ने साहसलाई आत्मसात गर्दै मात्र नागरिकले नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउन सक्छन्। यो प्रक्रिया नै नेपालको राजनीतिक रूपान्तरण र सुशासन स्थापनाको आधार बन्न सक्छ।

“सफिज वर्ल्ड” को दर्शन, अस्तित्व खोज र चेतनाको विकास सम्बन्धी शिक्षा आज नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा अति सान्दर्भिक छ। यसले नागरिकलाई चेतनशील, विवेकशील र जिम्मेवार बनाउँदै राष्ट्रको भविष्य बनाउने दिशामा अघि बढ्न प्रेरित गर्छ, जसबाट मात्रै नेपालले स्थायित्व, सुशासन र समृद्धिको यात्रा पूरा गर्न सक्छ।

नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्य गहिरो दलगत स्वार्थ, पदलोलुपता, गुटबन्दी र नेतृत्वको अराजकताले गजिएको छ। गठबन्धन सरकारहरू बनाउने र भत्काउने खेल, आन्तरिक गुट संघर्ष र स्थायित्व कायम गर्न नसक्ने नेतृत्व क्षमताका कारण नीति निर्माण र कार्यान्वयन निरन्तर अन्योलमा परिरहेको छ। हालैको संघीय संसदमा देखिएको असहमति, विश्वासको मत, गठबन्धन सरकारका संकट, अदालतमा विचाराधीन भ्रष्टाचारका मुद्दा, संवैधानिक अंगहरूमा नियुक्तिका विवाद र अख्तियारका कमजोरीहरूले प्रशासनिक र नीतिगत अस्थिरता बढ्दै गएका छन्। शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, ऊर्जा, पूर्वाधार विकास र भू-राजनीतिक हितका महत्त्वपूर्ण प्रश्नहरू दलहरूको सत्ता टिकाउने रणनीतिमा ओझेल परिरहेका छन्।

यस्तो अवस्थामा “सफिज वर्ल्ड” को चेतनशील प्रश्न गर्ने संस्कार नेपालमा अत्यन्त आवश्यक छ। सोफीले गरेजस्तै नेपाली नागरिकहरूले पनि ‘हामी को हौं?’, ‘हाम्रो संविधान र लोकतन्त्रले हामीलाई के जिम्मेवारी दिएको छ?’, ‘हाम्रो राष्ट्रिय हित के हो?’ र ‘हामी कुन प्रकारको समाज निर्माण गर्न चाहन्छौं?’ भन्ने प्रश्न सोध्नु अहिलेको आवश्यकता हो। यथास्थितिमा रमाउने प्रवृत्ति, शक्तिशाली नेताको अन्ध समर्थन गर्ने संस्कृति र समालोचनात्मक चेतनाको अभावका कारण नागरिकहरू राजनीतिक प्रयोगका उपकरण मात्र बन्न पुगेका छन्। प्रश्न गर्न नसक्ने नागरिकहरू भएको लोकतन्त्र केवल सत्ता हस्तान्तरणको खेलमै सीमित रहन्छ, जसले दीर्घकालीन स्थायित्व र सुशासन कायम गर्न सक्दैन।

पूर्वीय दर्शनमा भनिएको “सत्यं वद, धर्मं चर” (सत्य बोल, धर्मको आचरण गर) र “कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन” (कर्म गर्न तिमीलाई अधिकार छ, फलको अपेक्षा नगर) भन्ने शिक्षाले नेपालको वर्तमान राजनीतिक अवस्थालाई सुधार गर्ने आधार दिन सक्छ। गीता, उपनिषद् र पूर्वीय दर्शनले सिकाएको सत्य र निष्काम कर्मलाई आत्मसात गर्दै “सफिज वर्ल्ड” ले सिकाएको अस्तित्व र चेतनाको खोजको विचार नेपाली नागरिक र नेताहरूले आत्मसात गर्नुपर्छ। यसले नेताहरूलाई लोभ, पदको मोह र स्वार्थभन्दा माथि उठी कर्तव्य, इमानदारी र राष्ट्रप्रतिको निष्ठामा आधारित शासन गर्ने संस्कार दिन सक्छ।

आजको नेपालमा भ्रष्टाचार, गुटबन्दी, सत्ता लोभ, नीतिगत अन्योल र विकास अवरोध हटाउन चेतनाको क्रान्ति अपरिहार्य भइसकेको छ। शिक्षित, विवेकशील र प्रश्न गर्न सक्ने नागरिकहरू नभएसम्म लोकतन्त्र बलियो हुन सक्दैन। जनताले सरकार र नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउन नसकेसम्म भ्रष्टाचारको शृंखला र नीति कार्यान्वयनमा देखिने कमजोर प्रशासनिक संरचना हटाउन सकिँदैन। “सफिज वर्ल्ड” ले दिएको चेतना र प्रश्न गर्ने साहस आत्मसात गर्दा मात्र नागरिकहरूले नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउन सक्छन् र नेतृत्वमा निष्ठा र विवेक ल्याउन दबाब सिर्जना गर्न सक्छन्।

“सफिज वर्ल्ड” को दर्शन, चेतना विकास र अस्तित्व खोज सम्बन्धी शिक्षाले आज नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा महत्त्वपूर्ण सान्दर्भिकता राख्छ। यसले नागरिकहरूलाई विवेकशील, जिम्मेवार र सक्रिय बनाउँदै राष्ट्रको दीर्घकालीन हितका लागि स्थिर शासन, पारदर्शी प्रशासन र नीतिगत स्पष्टता कायम गर्न प्रेरणा दिन्छ। सचेत, विवेकयुक्त नागरिक र जवाफदेही नेतृत्वको संयोजनबाट मात्र नेपालले स्थायित्व, समृद्धि र न्याययुक्त समाज निर्माण गर्ने यात्रालाई सार्थक बनाउन सक्छ।

पूर्वीय दर्शनले आत्मज्ञान र कर्मयोगलाई मुख्य मानेको छ। आत्मसाक्षात्कार बिना परिवर्तन सम्भव छैन भन्ने सत्यलाई यसले बल पुर्याउँछ। कर्मयोगले आफ्नो कर्तव्य निष्ठापूर्वक गर्ने कुरामा जोड दिन्छ, जसले नैतिक समाज निर्माणमा योगदान पुर्याउँछ। गीता भन्छ, “कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन।” (गीता २।४७), जसको अर्थ हो – तिमीलाई कर्म गर्न मात्र अधिकार छ, फलको आशा नगर्नु। नेपाली नेताहरू परिणाम र लोभमा फसिरहेका छन्। यसका सट्टा उनीहरूले निष्काम कर्म (कर्तव्यको पालन) गर्ने हो भने नैतिकता, नीति र जनताप्रतिको इमानदारी कायम रहन्छ।

उपनिषद् भन्छ, “सत्यं वद, धर्मं चर।” अर्थात् सत्य बोल र धर्मको आचरण गर। यस शिक्षाले नेपालको राजनीतिमा नैतिकता र सत्यतामा आधारित समाज र नेतृत्व विकास गर्न प्रेरणा दिन सक्छ। त्यसैगरी, ईशोपनिषद्को श्लोक “विद्यां चाविद्यां च यस्तद्वेदोभयंसह।” अर्थात् जसले ज्ञान र अज्ञान दुवैलाई बुझ्दछ, ऊ मात्र मुक्तिको बाटोमा अग्रसर हुन्छ, नेपाली राजनीतिमा सही र गलत, ज्ञान र अज्ञान, नैतिक र अनैतिक के हो भनेर बुझ्न सक्ने नेतृत्व र नागरिकको आवश्यकता दर्शाउँछ।

“सोफीको विश्व” ले हामीलाई सिकाउँछ कि आफ्नो चेतना र प्रश्न गर्ने साहस जागृत गर्नु नै मानव स्वतन्त्रताको मूल आधार हो। नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्यमा दलगत स्वार्थ, पदको लिप्सा र अस्थिरताको बीचमा नागरिकलाई यथास्थितिमा बस्न होइन, प्रश्न गर्न, सत्य खोज्न र विवेक जागृत राख्न उत्प्रेरित गर्नु आवश्यक छ। सोफी जस्तै प्रत्येक नेपालीले ‘हामी को हौं?’, ‘हामीले के खोजिरहेका छौं?’, ‘हाम्रो राष्ट्रको सत्य अस्तित्व के हो?’ भन्ने प्रश्नलाई आत्मसमीक्षा र समाज परिवर्तनको शस्त्र बनाउनुपर्छ।

पूर्वीय दर्शनमा भनिएको “सत्यं वद, धर्मं चर” अर्थात सत्य बोल र धर्मको आचरण गर, र “कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन” अर्थात कर्म गर्न तिमीलाई अधिकार छ, फलको अपेक्षा नगर भन्ने शिक्षालाई नेपालका नेताहरू र नागरिकहरूले आत्मसात गर्नुपर्छ। सोफीले गरेको अस्तित्व र चेतनाको खोज र गीता तथा उपनिषद्को सत्य र निष्काम कर्मको मार्ग मिलेर नेपालको राजनीतिक चेतनामा क्रान्ति ल्याउन सक्छ। अहिलेको अवस्थामा नेता र नागरिक दुवैले आफूले गरेको कर्मको परिणामभन्दा कर्तव्यमा केन्द्रित भएर काम गर्न आवश्यक छ।

नेपालमा राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, अराजकता, र नीतिगत अस्थिरता विद्यमान छ। सोफीको विश्वले प्रश्न गर्ने संस्कार र इतिहासमा भएका दर्शनिक परिवर्तनको स्मरण गराउँछ। आजको नेपालमा पनि ‘कसरी राम्रो समाज बनाउन सकिन्छ?’ भन्ने प्रश्न हरेक नागरिकको प्राथमिकता बन्नुपर्छ।

“विद्यां चाविद्यां च यस्तद्वेदोभयंसह।” (ईशोपनिषद्)
जसले ज्ञान र अज्ञान दुवैलाई बुझ्दछ, ऊ मात्र मुक्तिको बाटोमा अग्रसर हुन्छ।

नेपाली राजनीतिमा शोषण, द्वेष र सत्ता संघर्षका बीचमा सत्य र न्यायलाई केन्द्रमा राखेर सोफीको दृष्टिकोणले चेतना विस्तार गर्न जरुरी छ। शिक्षित र सचेत नागरिक मात्र सशक्त राष्ट्र निर्माण गर्न सक्छन्।

“सोफीको विश्व” ले सिकाएको चेतनाको विकास, जिज्ञासा र सत्यको खोज नेपालमा राजनीतिक जागरणको महत्वपूर्ण स्रोत हुन सक्छ। आजको परिवेशमा नेताहरू र नागरिकहरू स्वार्थ, लोभ र अराजकतामा फसिरहेका बेला सचेत, विवेकशील र प्रश्न गर्ने संस्कार विकास गर्नु अत्यावश्यक भएको छ। चेतनशील नागरिक र नेतृत्वकै माध्यमबाट मात्र समाजमा स्थायित्व, न्याय र उत्तरदायित्व स्थापना हुन सक्छ।

पूर्वीय दर्शनको सत्यवाद, कर्मयोग र आत्मसाक्षात्कारसँग सोफीको दृष्टिकोण मिलेर वर्तमान राजनीतिक विकृतिलाई रूपान्तरण गर्ने प्रेरणा दिन सक्छ। गीता, उपनिषद् र पूर्वीय विचारहरूले देखाएको सत्य र कर्तव्यको बाटोलाई आत्मसात गर्दै “सोफीको विश्व” ले दिएको चेतनाको अभ्यास गर्दा मात्र राष्ट्रले सत्य र न्यायको मार्गमा अघि बढ्न सक्छ।

अब प्रश्न गर्न, जान्न र परिवर्तन ल्याउने चेतनशील अभियान हरेक नागरिक र नेताहरू दुवैले आत्मसात गर्नुपर्ने समय आएको छ। किनकि सजग र विवेकशील नागरिक र इमानदार नेतृत्वको संयुक्त प्रयासले मात्र भ्रष्टाचार, अस्थिरता र अन्यायका जरा उखेल्न सम्भव छ र राष्ट्रलाई समृद्धि र शान्तिको बाटोमा डोर्याउन सकिन्छ।

नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्य दलगत स्वार्थ, नेतृत्वको अराजकता, र भ्रष्टाचारले ग्रस्त छ। यसले सजग, सचेत र प्रश्न गर्ने नागरिकको आवश्यकता देखाउँछ, जसले राष्ट्रको अस्थिरता चिरेर स्थायित्व, नीतिगत स्पष्टता र नैतिक मूल्यमान्यताको स्थापना गर्न सक्छ।

“सोफीको विश्व” ले सिकाएको चेतनाको विकास, जिज्ञासा र सत्यको खोज नेपालमा राजनीतिक जागरणको महत्वपूर्ण स्रोत हुन सक्छ। आजको परिवेशमा नेताहरू र नागरिकहरू स्वार्थ, लोभ र अराजकतामा फसिरहेका बेला सचेत, विवेकशील र प्रश्न गर्ने संस्कार विकास गर्नु अत्यावश्यक भएको छ। चेतनशील नागरिक र नेतृत्वकै माध्यमबाट मात्र समाजमा स्थायित्व, न्याय र उत्तरदायित्व स्थापना हुन सक्छ।

अब प्रश्न गर्न, जान्न र परिवर्तन ल्याउने चेतनशील अभियान हरेक नागरिक र नेताहरू दुवैले आत्मसात गर्नुपर्ने समय आएको छ। सजग र विवेकशील नागरिक तथा इमानदार नेतृत्वको संयुक्त प्रयासले मात्र भ्रष्टाचार, अस्थिरता र अन्यायका जरा उखेल्न सम्भव छ र राष्ट्रलाई समृद्धि र शान्तिको बाटोमा डोर्याउन सकिन्छ। यही नै नेपालको वर्तमान राजनीतिक सुधार र सामाजिक रूपान्तरणको मूल मन्त्र बन्न सक्छ।

“सोफीको विश्व”ले सिकाएको चेतना, प्रश्न गर्ने साहस, र सत्यको खोज नेपालमा राजनीतिक सुधार र चेतनाको क्रान्तिका लागि महत्वपूर्ण छ। पूर्वीय दर्शनको निष्काम कर्म र सत्यवादले नेपाली राजनीतिलाई आध्यात्मिक र नैतिक मार्गमा अगाडि बढाउन प्रेरणा दिन सक्छ। यसले हाम्रा नेताहरू र नागरिक दुवैलाई कर्तव्य, सत्य र विवेकमा आधारित व्यवहार गर्ने प्रेरणा दिने उद्देश्य राख्दछ, जुन नेपालजस्तो देशमा राजनीतिक रुपान्तरणको आधार बन्न सक्छ।