विश्वमा कुनै पनि देश आफैमा पूर्ण हुन सक्दैनन्। हरेक देशलाई कुनै न कुनै रूपमा अरूको सहयोग आवश्यक पर्छ नै। नेपाल जस्तो विकासोन्मुख देशको लागि यस किसिमको निर्भरता झनै अपरिहार्य हुन्छ तर पर निर्भरताको नाममा दैनिक उपभोगका सामान मात्र नभएर शासन ब्यबस्था; राजनीतिक विचार र आदर्श नै भित्रिन थाले पछि भूगोलले मात्र नेपाललाई पहिचान दिन गाह्रो हुदै गएको पाईएको छ।

Advertisement 1

नेपालको राजनीतिक ईतिहास हेर्दा विदेशी शक्तिको प्रभाव नपरेको अवधि भेट्टाउन सकिदैन। भारतमा शासन गरिरहेका अंग्रेजलाई खुसी पार्न सकेकै कारण राणाको शासनले एक शतक भन्दा बढी शासन गर्न सफल भयो तर भारतको स्वतन्त्रता संगै राजा त्रिभुवनलाई प्रयोग गर्न सकिने अपेक्षामा राणा शासनको पतन भयो। राणाको कठपुतली हुन पुगेको तत्कालीन राजतन्त्रलाई शरण दिएको निहुमा आफ्नो स्वार्थ पूर्ति गर्ने लक्ष लिएको दक्षिणले नेपालमा भएको प्रजातन्त्रबाट आफ्नो स्वार्थ पूरा हुने लक्षण नदेखे पछि राजा संग मिलेर प्रजातन्त्र समाप्त पार्न अग्रसर भयो र तत्कालीन राजतन्त्रबाट आंशिक लाभ लिदै सकृय राजतन्त्रलाई साथ दिई रह्यो। नेपालका राजनीतिक शक्तिलाई आफ्नो स्वार्थमा प्रयोग गर्न पाउदा सम्म त्यसैलाई साथ दिने र स्वार्थ पूरा भए पछि वा स्वार्थ पूरा हुन नसक्ने भए पछि पात्रहरू फेरेर आफ्नो हितमा लगाउन हाम्रा छिमेकीहरू खप्पिस छन्।

२०४६ सालको राजनीतिक आन्दोलन, २०५२ देखि शुरू भै एक दशक चलेको माओवादी आतंक, दिल्लीमा भएको १२ बुदे सम्झौता यी सबैमा दक्षिणले देखाएको रूची र प्रजातन्त्रको विपक्षमा उभिएको जनमतलाई मल जल गर्न उत्तरले देखाएको प्रयासले के देखाउदै छ भने नेपालका राजनीतिक शक्तिहरू आफैमा सक्षम छैनन्। यिनीहरू स्वयंले देश भित्र कुनै परिवर्तन गर्न सक्दैनन् र यसमा यिनीहरूलाई विदेशीको आशिर्वाद कुनै न कुनै रूपमा चाहिन्छ। यदि यिनीहरूले विदेशीहरूलाई बे-वास्ता गरी आफ्नो सुर गर्न लागे भने नेपालमा विभिन्न अप्रिय पर्वहरू वा अन्य अनपेक्षित घटनाहरू दोहोर्याउन विदेशी शक्ति पछि नपर्ने कुरा स्पष्ट छ। फेरि यहाका राजनीतिक दलहरूमा विदेशी शक्ति संग शीर ठाडो पारेर तर्क र वहस गर्न सक्ने क्षमता छैन र सत्ताका लागि जुन शक्ति संग पनि लम्पसार पर्न तयार हुन्छन्। अहिले सम्म नेपालको कुनै पनि राजनीतिक शक्ति नेपाल र नेपालीको हित मात्रका लागि लामो समय सम्म खडा हुन सकेको पाईदैन र कथं कदाचित खडा हुन खोज्यो भने उसको अस्तित्व नै खतरामा पर्ने सम्भावना हुन्छ।

Advertisement 2

यही कटु यथार्थलाई उपयोग गर्दै हाम्रो देशलाई विदेशीले प्रयोग गरीरहेका छन्। हामीले हाम्रो देशको राजनीति गर्न वा आर्थिक विकास गर्न विश्वको कुनै पनि दर्शनलाई हुवहु आयात गर्न पर्दैन। हाम्रो भूगोल, हाम्रो समाज, हाम्रो सस्कृति, हाम्रो जन सांख्यिक बनौटलाई हेरेर विश्वमा प्रतिपादित राजनीति र अर्थ ब्यबस्थालाई आफू अनुकूल बनाउन सक्छौ। विश्वमा राजनीति र अर्थका विभिन्न मोडलहरू प्रतिपादित भएका छन् ती मध्ये हाम्रो परिवेश सुहाउदो मोडल बनाउन नेपालमा जन शक्ति नभएको हैन तर तिनीहरूमा ईमान्दारिता भने छैन। किनभने हाम्रा राजनेतालाई छाता ओढ्न नेपालमा पानी पर्नै पर्दैन, विदेशमा परेको पानीले नै यिनीहरूलाई छाता ओढाउने गर्छ। हामीहरू हाम्रो आफ्नै खुट्टामा उभिन खोज्दा विदेशी रिसाउछन् भने रिसाउन दिऊ। विदेशीहरूले जे जसरी सहयोग गरे जस्तो देखाएका हुन्छन् त्यसको लाभ हामीलाई भन्दा उनीहरूलाई नै बढी हुन्छ। यसो भनेर हामीले विदेशी सहयोग लिदै नलिने भनेको हैन तर यस्तो सहयोग हाम्रो खाचो र आवश्यकतामा आधारित हुनु पर्छ। विदेशी सहयोग पाईयो भनेर आफ्नो आवश्यकताको पहिचानै नगरी लिने प्रवृत्ति हिजोबाटै थियो। यसको एउटै मात्र उदाहरण हो नेपालको नयां शिक्षा योजना २०२८-२०३२।

यो योजनाले हाम्रो पनको शिक्षा नीति पनि समाप्त पार्यो र यसले विश्व संग प्रतिस्पर्धा पनि गर्न सकेन। त्यस पछि पनि यस्ता योजनाहरू हेर्दै जाने हो भने दर्जनौ भेटिन सक्छन्। अहिलेको स्थिति हेर्दा हाम्रो देशका राजनीतिक दलहरू मध्ये केहीले आफ्नो आदर्श, चिन्तन र गन्तब्य बिर्सेर आफूलाई कुहिरोको कागको स्थितिमा पुर्याएका छन् भने केही विश्वमा अवशेषको स्थितिमा पुगेको विचार र दर्शनलाई महादेवले सती देवीको मृत शरीर बोकेर भौतारिएको अवस्थाको झ-झल्को आउने गरी भौंतारिएर हिडेका छन्। त्यसै गरी कोही दल चिहान उधिनेर गन्हाएको लाश बोकेर हिडे जसरी अस्ताएको विचार बोकेर हिडेका छन्। यसरी हिड्दै गर्दा यिनीहरू आफ्नो परिवेश बिर्सदै विदेशी कै ईशारा पर्खेको अवस्था छ। राजनीति यस्तो हालतमा छ भने आर्थिक अवस्था नजिकको अर्को छिमेकी राष्ट्र श्रीलंकालाई पछ्याउदै गएको छ। यो अवस्थामा हाम्रो देशले गतिलो राजनीतिक नेत्तृत्त्वको अपेक्षा समेत गरेको छ। यस्तो स्थितिमा आफ्नै गन्तब्यमा हिड्नुको सट्टा विषम गन्तब्य भएका अवसरवादी दलहरूलाई लिएर चुनावमा तालमेल गर्ने वेतुकको तर्क ल्याएर नेपालीलाई रनभुल्लमा पार्दैछन् हाम्रा दलहरू! हामीमा देखिएको समस्या पहिचान भै सकेको स्थितिमा त्यसलाई समाधान गर्नुको सट्टा दलहरूबाट हुदै गएको यस्तो झारा टार्ने कामले मुलुकलाई निकाशा दिने देखिदैन।

त्यसैले हामीले विदेशीको ईशारा वा निर्देशनमा हैन आफ्नै परिवेश र माटो संग मिल्ने आर्थिक र राजनीतिक मोडल लिएर देश विकास गर्नुको विकल्प छैन।