निजामती सेवाकै अभिभावक मानिने मुख्य सचिवको भूमिका विस्तारै क्षयीकरण हुँदै गएको अनुभव कर्मचारी वृत्तमा हुन थालेको छ । कर्मचारी परिचालन,सचिवहरुको जिम्मेवारी हेरफेरदेखि निजामती क्षेत्रभित्रै देखिएका कतिपय वेथिति नियन्त्रणमा मुख्य सचिवको भूमिका नै देखिन छाडेको छ । यसमा मुख्य सचिवको प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्न नसकेको आवाज कर्मचारी वृत्तबाटै सुनिन थालेको छ । कर्मचारीहरुले आफ्ना अभिभावक विमल कोइराला,लीलामणि पौडेलजस्ता मुख्य सचिव खोजिरहेका छन् तर त्यस्ता भूमिका पछिल्ला मुख्यसचिवहरुबाट देखिन छाडेको छ ।
जस्तो शुक्रवारमात्र पाँच जना सचिवको सरुवा गर्दा एक जना अनुभवी सचिवलाई लगेर थन्काइएको छ । यस अघि रामप्रसाद थपलियालाई उसैगरी चार महिनासम्म विना कारण प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालयमा जगेडामा राखिएको थियो । पछि पूर्व मुख्य सचिव विमल कोइरालाले सामाजिक सञ्जालबाटै त्यस्को विरोध गरेपछि उनलाई केन्द्रीय तथ्यांक विभागमा जिम्मेवारी दिएर पठाइएको थियो ।

Advertisement 1

योग्यता र विज्ञतालाई रद्धीको टोकरीमा थन्काइने र चाकडीकै भरमा खोजेकै संस्था र ठाउँमा नियुक्ति दिने रोगले निजामती क्षेत्र ध्वस्त हुँदैछ । क्षमता,योग्यता र विज्ञता नहेरी व्यक्तिको चाहना अनुसार उसले खोजेकै ठाउँमा लगेर फिट गराइँदा एकातिर संस्थाकै गरिमा खस्कने,अर्कोतिर व्यक्तिको प्रर्फमेन्स नदेखिने

जस्तो जागिरे जीवनभर शिक्षा मातहत काम गरेका सचिव टेकनारायण पाण्डेको विशेष रुची अनुसार उनलाई पूर्वमन्त्री बालकृष्ण खाँणले गृह सचिवका रुपमा भित्र्याइयो । उनको कार्यकालमा गृहको शाख यसरी गिराइयो कि अब त्यो उठ्न असम्भव छ भन्दैछन्,यस अघि गृह सचिव चलाएका सचिवहरु । बालकृष्ण खाँण र टेकनारायण पाण्डेहरु अहिले नक्कली भुटानी शरणर्थी प्रकरणमा तानिएर अदालतमा बयान दिँदैछन् ।
सरकारले पहिलो पटक तथ्यांक विभागमा सचिव दरबन्दी श्रृजना ग¥र्यो र त्यहाँ प्रशासनका रामप्रसाद थपलियालाई लगेर थन्कायो । एउटा सचिवलाई प्रदेशबाट सिंहदरबारमा तान्ने नाममा सचिव रामप्रसाद थपलियालाई यसरी डिमोरलाइज गरियो कि झण्डै चार महिनासम्म जगेडामा थन्काइयो । गत भदौं २९ गते टेकनारायण पाण्डेलाई गृहबाट उपराष्ट्रपतिको कार्यालयमा धकेलेर त्यहाँ कोशी (१ नम्बर) प्रदेशबाट विनोदप्रकाश सिंहलाई भित्राइयो । संघमा दरबन्दी विनै विनोदलाई तानिँदाको सास्ती र भुक्तमान भोग्नुप¥र्यो थपलियाले । निजामती सेवा ऐनले भन्छ,३५ दिनभन्दा बढी समय कुनै पनि कर्मचारीलाई अतिरिक्त समूहमा राख्द पाइदैंन तर थपलिया यसरी पेलिए कि यस्तो पेलान र भुक्तमान पञ्चायत कालमा पनि थिएन । विना कारण चार महिनासम्म किन जगेडामा राखियो ? न त त्यसको जबाफ मुख्यसचिव शंकरदास बैरागीले नै दिन सक्छन न त भूमिबाट हठात हटाउने मन्त्री शशि श्रेष्ठले नै दिन सक्छिन् । यसरी ४ महिनासम्म जगेडामा थन्काइएका थपलियाको बिषयमा पूर्व मुख्यसचिव विमल कोइरालाको फागुन दोश्रो साता एउटा टीवट गरे,लगतै सरकारले थपलियालाई तथ्यांक विभागको सचिव बनाएर खटायो । आगामी ५ असारमा घर जान लागेका थपलिया यति बिध्न किन पेलानमा परे ? थपलियाले हुलाक सेवामा निजामतीमा पाइला राखेका हुन् । उनी आठ वटा जिल्लाको सिडिओ,पुर्ननिर्माण प्राधिकरण,कर्णाली प्रदेशको प्रमुखको सचिव । शिक्षामा ११ महिना चलाएका उनलाई भूमिबाट तानेर प्रधानमन्त्री कार्यालयमा चार महिनासम्म जगेडामा थन्काइनुको पछाडि के कारण ?मालपोतमा रहँदा असाध्य काविल मानिएका सचिव हुन गोकर्णमणि दुवाडी,उनलाई भूमि व्यवस्था मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिएको भए सुनमा सुगन्ध हुन्थ्यो,परिणाम पनि निस्कन्यो तर लगियो निर्वाचन आयोगमा । गृह र महिलाका बिषयमा विज्ञ मानिन्छन्, हरि मैनाली तर जिम्मेवारी पाए महालेखा नियन्त्रकको ।
यस्तै हालैमात्र बरिष्ठ सचिवहरुलाई प्रधानमन्त्री कार्यालयमा थन्काइएको छ । शुक्रबार मात्रै सरकारले श्रम रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका सचिव एकनारायण अर्याललाई प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद् कार्यालयमा थन्काइएको छ ।

Advertisement 2

यस अघि सरकारले दुई महिनाअघि मात्रै अर्का वरिष्ठ सचिव यादवप्रसाद कोइरालालाई राष्ट्रपति कार्यालयबाट प्रधानमन्त्री कार्यालयमा नै लगेर ‘डम्प’ गरेको थियो । त्यस अघि अर्का वरिष्ठ सचिव वैकुण्ठ अर्याललाई पनि प्रधानमन्त्री कार्यालयमा नै डम्प गरिएको थियो । यसरी प्रधानमन्त्री कार्यालयमा डम्प गरिएका तीनै जना सचिवहरू अनुभवी र आफ्नो क्षेत्रमा कौशल हासिल गरेका सचिव हुन् ।
कानुनतः मुख्य सचिव प्रधानमन्त्रीको मुख्य प्रशासनिक सल्लाहकार हुन्छन् । मुख्य सचिवलाई प्रशष्तै अधिकार दिइएको छ, त्यो अधिकार प्रयोग गर्ने आँट र इच्छाशक्ति र सुशासन ऐनअनुसारको जिम्मेवारी बहन गर्न नसकेको आरोप लाग्दै आएको छ ।
लोकदर्शन रेग्मीलाई मुख्य सचिव पदबाट राजीनामा गराएर राजदुत बनाइएपछि ०७७ असोज १४ मा मुख्य सचिवको जिम्मेवारी दिइएको थियो । जेष्ठता, योग्यता, कार्य सम्पादनलाई मिच्दै मुख्य सचिवको कुर्सीमा पुगेका सचिव वैरागीले विकृति रोक्न आँट गर्ने अवस्था नरहेको देखिदैंछ । स्वभाववले नरम, शालीन, भद्र र कसैलाई नबिझाउने भए पनि मुख्यसचिव वैरागी निर्णय क्षमतामा भने कमजोर मानिन्छन् । एकातिर जागिरे जीवनको तीन दशक बढी परराष्ट्र मन्त्रालय र विदेशी नियोगमा बिताएका उनी प्रशासन र प्राविधिक सेवाका एकाधबाहेक कर्मचारी नै चिन्दैनन् ।
प्रशासनविद्हरु भने पछिल्ला मुख्यसचिवहरु जागिर खाने, वृत्ति विकास हेर्ने र सरकारको निर्णयलाई सदर गर्ने कार्यमामात्र सिमित बनेका कारण मुख्य सचिवको ओहदा र गरिमा खस्कदै गएको चिन्ता प्रकट गर्दछन् ।