माईलो भन्ने शब्द त्यति राम्रो मानिदैन। नेपालीमा उखान छ नि जेठो बाबु तिर कान्छो आमा तिर माईलो त कता न कता! यसैले माईलाहरू संकटमा परेका हुन्छन्। हेरौ न राजतन्त्रको ईतिहांसमा ज्ञानेन्द्र कति विवादित राजा भए? दुई दुई पटक राजा हुदा पनि उनकै पाला देखि गणतन्त्र आयो नेपालमा।

Advertisement 1

किनभने यी महेन्द्रका माईला छोरा हुन्। मलाई एक पटक माईलो हाकिम हुने अवस्था आई पर्यो। धेरै समय पहिलो हाकिम भै सकेको एकाएक माईलो हुनु पर्दा मलाई अभ्यस्त गराउन गाह्रो भयो। कहिले कांही बिर्सेर आफै हाकिम हुन पनि खोजेछु। यसो हुदा हाकिमले ठूला ठूला आखा हेर्ने गर्दथे। म मातहतका हाकिम वा कान्छा हाकिमलाई उनले भड्काउने गर्दा रहेछन्। कहिले काही मेरो टेवललाई नै छलेर फाईल लगेको समेत मलाई शंका हुन थाल्यो। हुन त मलाई सोधी खोजी किन गर्नु पर्यो र! केन्द्रको दृष्टिमा म नरूचाईएर नै हाकिमबाट झारेर सहायक वा माईलोमा पठाएको भन्ने कुरा जेठा र कान्छालाई थाहा नहुने कुरै भएन। म कुर्सीमा भए पनि नभए पनि मेरो गणना हुनै छाड्यो।

मलाई पनि दिक्क लाग्यो र विदामा बस्ने निधो गरें। विदाको निवेदन हाकिमको टेवलमा राखेको त नसोधीकन स्वीकृत भएर पो आयो त! कतै पहिल्यै सल्लाह भएर निवेदन दिए जस्तो तुरून्तै स्वीकृत भयो। म पनि विदामा बसे। केही दिन पछि ठूला हाकिमले फोन गरेर भने कि तपाई हाजिर हुन आउनु पर्यो। कारण सोधी खोजी गरे पनि मलाई भन्न त के गर्थे तैपनि सोधिन म फर्के। भए छ के भने ती हाकिम तालीममा परेछन् र माईलो नआए सो तालीममा जान नपाउने भए पछि बोलाएका रहेछन्। मलाई निमित्त दिएर गए। काम गर्दै जादा कतिपय काम माईलाले गर्न कानूनतः मिलेन र कामको चांग लाग्दै गयो। त्यति खेर देशमा माईलाको शासन भए पनि त्यो कार्यालयमा माईलाको केही चल्नेवाला थिएन। यसको गुनासो अंचलका बडा हाकिमकोमा पुग्यो तर त्यहा पनि म भन्दा जुनीयर हाकिम भएकोले कुरो केन्द्रमा पुगेछ। केन्द्रको मान्छे मलाई जिम्मेवारी दिन नमान्ने तर वरपर म भन्दा जेठोबाठो कोही नभेटे पछि काम रोक्दा राम्रो छवि नहुने देखेर मलाई काम गर्न लगाए। यसरी माईलो हुनुको पिंडा भोग्नु परेको छ। हाम्रो कर्मचारीतन्त्रमा धेरैलाई माईलो हुनुको अनुभव हुन सक्छ। यसरी जवर्जस्त माईलो हुनु वा बनाईनुका पछाडि विभिन्न खेलहरू हुने रहेछन्।

Advertisement 2

सबभन्दा ठूलो खेल त राजनीतिबाटै हुने गरेको पाईन्छ। शासन ब्यबस्थाको परिवर्तनमा त पहिलाको शासन ब्यबस्थामा काम गर्नेहरूलाई टेढो आखाले हेर्ने चलन छ तर पनि २००७ सालको परिवर्तन पछि बनेको सरकारले पुरानैबाट काम लिएको वा भारतमा पनि बृटिश ईन्डियाको शासनबाट स्वतन्त्र भए पछिको सरकारले पुरानालाई नै निरन्तरता दएको पाईन्छ। खासगरी अन्तरिम कालमा नयां र पुरानोलाई बृजिंग गर्न पुरानैबाट काम लिनु उपयुक्त नै हुन्छ तर यसरी काम गर्नेहरूमा राजनीतिक पूर्वाग्रह लिएर नयांलाई असहयोग गर्ने प्रवृत्ति हुनु हुदैन। नेपालमा पनि २०४६ को राजनीतिक परिवर्तन पछि बनेको सरकारले लामो समय सम्म पुरानो शासनकालमा काम रहेका हाकिमहरूलाई निकालेर सो ठाउमा नयां ल्याउन खोज्दा यो प्रयासले न्यायीक झमेला बेहोर्नु पर्यो र पुनर्स्थापित यी हाकिमले आफ्नो अवधि भर नयां सरकारलाई असहयोग गरे। त्यस बेला देखि आज सम्म पनि हाकिमहरूलाई माईलोमा राख्ने वा माईलो कार्यालयमा सरूवा वा पदस्थापन गर्ने चलन छ। आजभोली माईलोमा दरिन त शासन ब्यबस्था परिवर्तन हुनै पर्दैन सरकारै मात्र परिवर्तन भए पुग्छ। यसरी सरकार परिवर्तन संगै हाकिमको परिवर्तन राम्रो हैन भन्ने जानकारी हुदाहुदै पनि यो प्रवृत्तिलाई दोहोर्याउने चलन हट्न सकेको पाईदैन बरू सरकार परिवर्तनको हल्ला संगै हाकिमहरूलाई माईलो बनाउने होड चली हाल्छ।

यो होड यति सम्म चल्छ कि यसमा सेवा र समूहको समेत ख्याल हुदैन। एक पटक के भयो भने अमूक जिल्लाका राजनीतिज्ञले फलानोलाई मेरो जिल्लाको हाकिम बनाई दिनु पर्यो भनी नाम टिपाएछन्। त्यो मन्त्रालयले सो नाम गरेको कर्मचारीको साविक कार्यालय खोजे छ र सेवा सन्चालन गर्ने मन्त्रालय संग पनि हार गुहार गरेछ तर फेला पार्न नसके पछि सो खवर सिफारिसकर्तालाई दिए पछि पो थाहा भयो कि यसरी सिफारिस गरिएका कर्मचारी न्याय सेवाका तृतीय श्रेणीका पो परेछन्। यसरी सेवा समूह नै फरक पारेर त अहिले सम्म गरिएको छैन भन्दा तपाईंलाई कसरी ल्याईएको हो थाहा छ? गर्ने भए गर्नुहोस् नत्र तपाईको पनि विकल्प खोजिन्छ भने पछि ती केन्द्रका हाकिम पनि लुरूक्क परेर आदेशको शिरोपर गरेछन्। हुन त यो देशमा नियन्त्रण र सन्तुलनको ब्यबस्थालाई मिचेर न्यायपालिकाको प्रमुखलाई कार्यपालिका समेतको जिम्मेवारी दिईएको ईतिहास ताजै छ, हाकिम फेर्नु र जेठालाई माईला वा कान्छा बनाउन के को आईतवार भो र! आज भोली मात्रै हैन पहिल्यै देखि कतिपय हाकिमहरूलाई बर्दलीमा घाम तपाएर माईलाको धोको पुर्याईने गरिन्थ्यो ।

यस्ता हाकिमलाई हा टा पनि भनिन्छ उही हाजिर गरेर टाप ठोक्ने। फेरि माओवादी आतंकको बेलामा भने कैह्यौ माईलाहरूलाई खोजी खोजी हाकिम बनाएर पनि राखियो र पक्का हाकिमहरू दुलोमा पसे यतिखेर। जीऊ ज्यानको खतरा परेको बेलामा त माईलो हुन्छु भन्दा पनि सुख पाईदैन। यस्तो छ हाम्रा देशमा माईलाहरुको कथा!