राष्ट्रियतालाई अंग्रेजीमा Nationality भनिन्छ। Oxford Dictionary ले Nationality लाई यसरी परिभाषित गरेको पाईन्छ- Nationality is the status of belonging to a particular nation. राष्ट्रियता राष्ट्र विशेष संग सम्बन्धित हने रहेछ। त्यसै गरी राष्ट्रियता लाई an ethnic group forming a part of one or more political nations. भनेर पनि भनिदो रहेछ। यस प्रकार राष्ट्रियता भन्नाले एउटा राष्ट्र र एक वा एक भन्दा बढी राजनीतिक राष्ट्रको अंगको रूपमा रहेको जातजातीको समूहलाई पनि जनाउदो रहेछ। यसै गरी अन्तर्राष्ट्रिय कानूनले “Nationality is a status of belonging to a particular nation, defined as a group of people organized in one country, under one legal jurisdiction, or as a group of people who are united on the basic of culture.“भनेर परिभाषित गरेको छ।

नेपाली शब्दकोषले राष्ट्रियता भनेको राष्ट्र प्रतिको आस्था वा राष्ट्र हितको भावना, राष्ट्र प्रेम, राष्ट्रको स्थिति वा आफ्नोपन हो भनेको छ। यसरी राष्ट्रियता भित्र राष्ट्र, जातजाती, सास्कृतिक एकता, राष्ट्र प्रेम, राष्ट्र प्रतिको आस्था समेत पर्ने रहेछन्। हाम्रा राजनीतिक दलका हरेक नेताले राष्ट्रियताका विषयमा बेग्ला बेग्लै अर्थ लगाउने गरेको पाईन्छ। नेपालमा राष्ट्रियतालाई राजनीतिक हिसाबले मात्र हैन भौगोलिक हिसाबले पनि अर्थ लगाईने गरिन्छ। वास्तबमा यसरी अर्थ लगाएर राष्ट्रिय एकतालाई मजबूत बनाए त ठीकै हो तर राष्ट्रिय एकतामा आंच आउने किसिमबाट राष्ट्रियतालाई अर्थ्याईने गरेको पाईन्छ जसले गर्दा हाम्रो राष्ट्रियता कमजोर हुदै गएको छ।

हामीहरूले हाम्रो राष्ट्रियतालाई एकताको रूपमा कायम गर्न नसक्दा हामीलाई विदेशीले रंगी विरंगी देख्छन् र उनीहरूको हितका लागि हाम्रो राष्ट्रियता दुरूपयोग गर्छन्। हाम्रो राष्ट्रियता कमजोर हुदा हाम्रा उच्च तहका नेता र नीति निर्माताहरूलाई विदेशीले प्रभावमा लिएर आफ्नो ईशारामा हाम्रो देश चलाउन सफल भएका छन्। जनताहरू मिलेर केही परिवर्तन गरौ भने पनि विदेशीको ईशारा पर्खनु पर्ने स्थिति भएको छ हामीले राष्ट्रियता बलियो बनाउन नसक्दा। हामीले हाम्रो राष्ट्रियता सक्षम र सुदृढ बनाउन नसक्दा हाम्रा हरेक राजनीतिक परिवर्तनमा विदेशीले जस लिन सफल भएका छन्। विदेशीको कठपुतली हुन नसक्ने नेताहरू सत्ताबाट बाहिरिने वा सत्तामा ढिम्किन नपाउने अवस्थामा रहेका छन्। फेरि हाम्रा नेता पनि के कम ?सत्तामा पुग्नु अगाडि र पुगे पछिको ब्यबहार नै आनको तान फरक गर्छन् र सत्तामा जानका लागि जे मा पनि ल्याप्चे ठोक्छन्। यसैले हाम्रा नेतालाई सत्ता भन्दा राष्ट्रियता प्यारो हुनै सक्दैन। हाम्रा नेतामा देश विकासको दूर दृष्टिमा मोतीया विन्दू भएकोले नेपालबाट बाध्यताबस् विदेशिने नेपालीमा राष्ट्रियता देख्दैनन्। राष्ट्रियताको परिभाषा भित्र नपर्ने उनीहरूको सोच र ब्यबहार बोकेर आफूलाई नेपालको सीमा भित्र राख्दैमा उनीहरू राष्ट्रवादी हुन् र विदेशिने जति गैर राष्ट्रवादी हुन भन्ने सोच नेपाल भित्र बस्नेको रहेको पाईन्छ। त्यति मात्र हैन एउटा मधेशको नेताले अर्को पहाडियालाई राष्ट्रवादी मान्दैन भने एउटा पहाडियाले मधेशवादीलाई। एउटा जनजातीले अर्को खस आर्यलाई, एउटा गैर दलितले अर्को दलितलाई राष्ट्रियतामा कमजोर देख्छ।

यस्तो सोच राखेर राष्ट्रियताको ब्याख्या गरिन्छ भने हाम्रो राष्ट्रिय एकता खोज्न कहां जाने? राष्ट्रियताको कुरा गर्दा आफूलाई खांटी राष्ट्रवादी ठान्ने एकजना नेताले आफ्नै पार्टीका मध्यम स्तरका नेतालाई ब्यंग गर्दै अरूको के कुरा गर्ने र ! आफ्नो बच्चाको सुरक्षा यो देशमा हुदैन भनेर बच्चा जन्माउन विदेशमा जान्छन् भनेर ताली खादै थिए तर यतिबेला आफ्नै सन्तान समेत उतै रहेको कुराको हेक्का रहेन ती नेतामा। यस्तै नेपालको राजनीतिमा चर्चित एक नेताको शवले विदेशमा रहेका सन्तानको प्रतीक्षा गर्नु परेको कुराले केही दिन अगाडि निकै चर्चा पाएकै हो। यसरी नेताहरूले आफ्ना सन्तान विदेशिदा राष्ट्रियताको कुरै नहुने तर सर्वसाधारणका सन्तान विदेशिदा राष्ट्रियता कमजोर हुने भनाई पटक्कै ब्यबहारिक छैन। नेपालमा अवसरहरू सीमित छन्, यी सीमित अवसरहरूमा सर्वसाधारणको पहुंच नहुदा अवसरहरूको खोजीमा विदेशिन वाध्य हुनु परेको कुरालाई थाहा नपाए जस्तै गरी नेपालको सीमानामा वसेर विदेशिएका नेपालीलाई सत्तो सराप गरेर राष्ट्रियता बलियो हुदैन। यसको सट्टा विदेशी लगानी भित्र्याएर नेपालमा रोजगारी सृजना गर्ने हो भने विदेशमा गएका नेपालीहरू पनि स्वदेशमै फर्कन्छन्, हैन भने खोक्रो राष्ट्रवाद खोकेर केही हुनेवाला छैन।