काठमाडौं। नेपाल वायुसेवा निगमसहित १५ वटा सरकारी संस्थान घाटामा चलिरहेका छन्। संसद्‌मा आइतबार प्रस्तुत ‘सार्वजनिक संस्थानको वार्षिक समीक्षा’ अनुसार आर्थिक वर्ष २०७९/८० सम्ममा अस्तित्वमा रहेका ४४ वटा सार्वजनिक संस्थानमध्ये १५ घाटामा, २६ नाफामा र ३ संस्थानको कारोबार शून्य रहेको छ।

Advertisement 1

प्रतिवेदनअनुसार आर्थिक २०७९/८० मा सबैभन्दा बढी खुद नोक्सान नेपाल वायुसेवा निगमको रहेको छ। नेपाल खानेपानी संस्थान, दुग्ध विकास संस्थान, उदयपुर सिमेन्ट उद्योग लिमिटेड र नेपाल टेलिभिजनको नोक्सान उच्च देखिएको छ। गत आर्थिक वर्षमा वायुसेवा निगमको खुद नोक्सान ६५ करोड २९ लाख ३९ हजार रुपैयाँ बराबर छ। त्यस्तै, निगमको सञ्चित नोक्सान १६ अर्ब ३७ लाख ६३ हजार रुपैयाँ छ। वायुसेवा निगम आव २०७६/७७ देखि हालसम्म निरन्तर नोक्सानमा सञ्चालित छ।

‘आव २०७८/७९ को तुलनामा खुद नोक्सान घटे पनि संस्थानको वित्तीय अवस्था सन्तोषजनक रहेको देखिँदैन,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिइ खरिद गरिएका जहाजको साँवा र व्याज भुक्तानी गर्न समस्या हुनु, उच्च प्रशासनिक खर्च, जहाजको न्यून सञ्चालन, समयमा उडान नहुनु, व्यावसायिक योजनाको न्यून कार्यान्वयनलगायत कारणले समग्र अवस्था खस्कँदो देखिएको छ।’

Advertisement 2

यसैगरी, खानेपानी संस्थान र नेपाल टेलिभिजन आव २०७५/७६ देखि निरन्तर खुद नोक्सानीमा सञ्चालित छन् भने उदयपुर सिमेन्ट उद्योग आव २०७६/७७ र दुग्ध विकास संस्था आव २०७७/७८ देखि खुद नोक्सानीमा सञ्चालन भइरहेका छन्। गत आर्थिक वर्षमा खानेपानी संस्थानको दुख नोक्सानी ५४ करोड ६९ लाख १९ हजार र सञ्चित नोक्सान ३ अर्ब ३ करोड ७० लाख रुपैयाँ थियो। दुग्ध विकास संस्थानको खुद नोक्सान ४८ करोड ४२ लाख २८ हजार रुपैयाँ छ भने सञ्चित नोक्सानी १ अर्ब ८५ करोड ६ लाख, उदयरपुर सिमेन्टको खुद नोक्सान ३६ करोड २८ लाख ८८ हजार रुपैयाँ र सञ्चित नोक्सान ५ अर्ब ७८ करोड ८२ लाख रुपैयाँ छ।

हेटौँडा सिमेन्ट उद्योगको खुद नोक्सान २५ करोड ४८ लाख रुपैयाँ र सञ्चित नोक्सान १ अर्ब १५ करोड ८६ रुपैयाँ बराबर छ। त्यस्तै नेपाल औषधि लिमिटेडको गत आवको खुद नोक्सान १५ करोड ५४ लाख र सञ्चित नोक्सान २ अर्ब १३ करोड ५९ लाख रुपैयाँ बराबर छ। नेपाल ओरिन्ड म्याग्नासाइट प्रालिको खुद नोक्सान १६ करोड ५८ लाख र सञ्चित नोक्सान ५ अर्ब ३ करोड ७६ लाख रुपैयाँ र बुटवल धागो कारखानाको खुद नोक्सान ३ करोड ४३ लाख रुपैयाँ बराबर रहँदा सञ्चित नोक्सान २ अर्ब १२ लाख रुपैयाँ बराबर छ।

खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले १२ करोड ९२ लाख रुपैयाँ बराबर खुद नाफा कमाउँदा सञ्चित नोक्सान ७८ करोड २२ लाख रुपैयाँ छ। नेपाल आयल निगम लिमिटेड सबैभन्दा धेरै खुद नाफा गर्ने संस्थानका रुपमा देखिए पनि सञ्चित नोक्सान ४ अर्ब ८५ लाख ८९ हजार रुपैयाँ छ। नेपाल वन लिमिटेड ७ करोड ४३ लाख रुपैयाँ खुद नोक्सानमा हुँदा सञ्चित नाफा ७ करोड २४ बराबर, राष्ट्रिय उत्पादकत्व तथा आर्थिक विकास केन्द्र लिमिटेडको खुद नोक्सान ४३ लाख ३४ हजार हुँदा सञ्चित नोक्सान ११ करोड २९ लाख रुपैयाँ बराबर छ।

नेपाल रेल्वे कम्पनी लिमिटेडको खुद नोक्सान १९ करोड ९६ लाख रुपैयाँ बराबर छ भने सञ्चित नोक्सानी ५५ करोड ९६ लाख रुपैयाँ रहेको छ। त्यस्तै सांस्कृतिक संस्थानको खुद नोक्सान १ करोड ४८ लाख र सञ्चित नोक्सान २८ करोड ४२ लाख रुपैयाँ बराबर छ।

जनकशिक्षा सामग्री केन्द्र लिमिटेडले गत आवमा १९ करोड ३६ लाख रुपैयाँ बराबर खुद नाफा कमाएको देखिए पनि सञ्चित नोक्सान भने १ अर्ब १९ करोड ८७ लाख रुपैयाँ बराबर देखिएको छ। नेपाल टेलिभिजनको खुद नोक्सान ३५ करोड १२ लाख ६७ हजार रुपैयाँ र सञ्चित नोक्सान २ अर्ब ४० करोड ८९ लाख रुपैयाँ बराबर छ। राष्ट्रिय आवास कम्पनी लिमिटेड १ करोड ४ लाख खुद नोक्सानी र ११ करोड ८५ लाख रुपैयाँ सञ्चित नोक्सानीमा सञ्चालन भइरहेको छ।

नेपाल टेलिभजनलाई सेवामूलक उद्देश्यका साथ सञ्चालन गर्दा व्यावसायिकता विकास हुन नसक्नु, इन्टरनेटमा आधारित नयाँ सञ्चारमाध्यमका कारण ग्राहक घट्नुलगायतले घाटामा गएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। खानेपानी संस्थानमा महसुल बक्यौता उच्च हुनु, स्थानीय तहसँगको कमजोर समन्वय, महसुल समयानुकूल वृद्धि गर्न नसक्नुलगायत कारणलाई जिम्मेवार ठानिएको छ। उदयपुर सिमेन्ट उद्योग लिमिटेड आधाभन्दा कम क्षमतामा सञ्चालन हुनु, प्रशासनिक खर्च उच्च हुनुलगायत समस्यामा छ।

त्यस्तै, दुग्ध विकास संस्थानले आफ्नो उत्पादनको बजारीकरण गर्न नसक्नु, बजारको आवश्यकता मागभन्दा बढी दुग्ध पदार्थ उत्पादन गरी भण्डारण गर्नु, समग्र व्यवस्थापकीय कमजोरी, साँवा र ब्याज समयमा भुक्तानी गर्न नसक्नुलगायत समस्याले खुद नोक्सान तथा सञ्चित नोक्सानी कम गर्न नसकेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। सार्वजनिक संस्थानको व्यावसायिक योजनाको कार्यान्वयन अवस्थासमेत कमजोर रहेको प्रतिवेदनले औँल्याएको छ।