विषय प्रवेशः

Advertisement 1

आजको युग विश्वव्यापिकरण, उदारिकरण, विविधिकरण, बजारीकरणको युग हो । विश्वय्यापिकरणको प्रमुख पाच पक्ष मध्य प्रविधि (Technology) एक पक्ष हो । विश्वमा प्रविधिको विकास र विस्तार संगै सामाजिक संञ्जालको प्रयोगमा बृद्धि भएको देखिन्छ । सूचना तथा सञ्चार प्रविधिको माध्यमबाट विश्वका सम्पुर्ण व्यक्ति, संघ संस्था तथा मुलुकहरुलाई एक आपसमा जोडने webpage तथा application हरूलाई सामाजक संञ्जाल भन्ने गरिन्छ । विश्वका मुलुकहरू आर्थिक, सामाजिक सांकृतिक, राजनैतिक पारस्परिक निर्भरता सम्बन्ध कायम सामाजिक संञ्जालले गर्दछ । सामाजिक संञ्जाल अन्तरगत Facebook, twitter, Tik tok,  Instagram, what’s apps, imo, आदि पर्दछन ।

टिक-टक

Advertisement 2

लिप-सिन्क(ओठ समक्रमण), सुखान्त, मनोसञ्जन तथा प्रतिभा सङ्ग्रहित भिडियोहरु सम्पादन, प्रकाशन गर्न मिल्ने सामाजिक सञ्जाल नै टिक-टक हो ।प्रख्यात चिनियाँ भिडियो साझेदारी गर्ने सामाजिक सञ्जाल सेवा हो जुन जुजि थाआदोङ (बाइटडान्सः अनुवादित शीर्षक) नामक चिनियाँ प्रविधि कम्पनिक स्वामित्वमा रहेको छ । चीनको राजधानी बेइजिङमा मुख्यालय रहेको यस सेवाको स्थापना सन 2012मा झाङ यिमिङले गरेका थिए । यसको आधिकारीक अनुप्रयोग सन 2017 सेप्टेम्बर मा आयओएस र एन्डंरोइडको लागि चीन बाहिरका बजारहरुको लागि सुरु गरिएको थियो । बाइटडान्सले यस अधि 2016 सेप्टेम्बर 20 मा चिनियाँ बजारका लागि दोउयिन(टिक-टक) सुरु गरेको थियो। टिक-टक र दोउयिन  समान छन तर चिनियाँ इन्टरनेट नियन्त्रण विधि प्रतिबन्धहरुलाई पालना गर्न छुट्टा छ्ट्टै सेवकहरुमा सन्चालित छन। अनुप्रयोगले 3 लेखि 15 सेकेन्ड सम्मको श्रव्य दृश्य सार्वजनिक गर्न अनुमति दिन्छ भने यसले छोटो दोहोरिदो भिडियोको लम्बाइलाइ 3 देखि 60 सेकेन्ड सम्ममा सीमित गरेको छ । टिक-टक प्राय विश्वका सम्पुर्ण भु-भागमा लोकप्रिय बन्न सफल भएको छ ।

टिक-टकको सफलताः

• सन 2018 अक्टोबर मा टिक-टक अमेरिकामा सर्वाधिक डाउनलोर्ड गरिएको अनुप्रयोग बन्न सफल भएको थियो उक्त सफलाता प्राप्त गर्ने यो पहिलो चिनियाँ अनुप्रयोग हो ।
• सन 2018 मा यो विभिन्न देशका 180 भन्दा बढी बजारहरुमा र 85 भाषामा उपलब्ध गएको थियो ।
• सन 2019 फ्रेब्रुअरीमा देउयिन सहित टिक-टकले चीनमा एन्ड्रोइड स्थापनाहरु बाहेक विश्वव्यापी रुपमा एक अरब डाउनलोर्ड पार गरेको थियो ।
• सन 2019मा टिक-टकले सन 2010 देखि 2019 सम्मको दशकको 7औँ सर्वाधिक डाउनलोडगरिएको मोबाइल अनुप्रयोग बनेको घोषणा गरेको थियो ।
• सन 2023 मा आइपुक्दा टिक-टक प्रयोगकर्ता 150 करोड जनसंख्या पुगेको छ, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा 16%बढेको दखिन्छ ।

टिक-टक लाई प्रतिबन्ध गरेका केहि मुलुकहरुः

टिक-टक विश्वभरि धेरै प्रख्यात र प्रचलनमा आएको सामाजिक सञ्जाल हो । यसले लुकेका प्रतिभाको उजागर, मनोरन्जन, व्यापार प्रवर्धन गरि लोकप्रिय बन्दै गएको देखिन्छ । यद्यपि विश्वका केहि मुलुकहरुले यसलाइ प्रतिबन्ध समेत गरेको छ।

• इन्डोनेसियाः सन 2018 जुलाइ 3 मा टिक-टकलाई इन्डोनेसियामा प्रतिबन्ध गरिएको थियो । सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयले यसमा धेरै नराम्रा सामग्री रहेको जसले समाजमा हानि गर्ने भन्दै प्रतिबन्ध गरेको थियो ।
• भारतः सन 2019 अप्रिल 3 मा पद्रास उच्च न्यायलयले एक जनहितकारी कानूनको सुनुवाइमा भारत सरकारलाई यसले अश्लिल सामग्रीलाई प्रोत्साहन गरेको भन्दै अनुप्रयोग प्रतिबन्ध गर्न आग्रह गरेको थियो ।  भारतको सम्प्रभुता र सुरक्षाको निम्ति खतरा भएको भन्दै चीनसंग सम्बन्धित चिनियाँ कम्पनीको स्वामित्वमा रहेकका विभिन्न 58 वटा अनुप्रयोगहरुलाई प्रतिबन्ध गरेको थियो ।
• अमेरिकाःसन 2019 डिसेम्बर 17मा अमेरिकी नैसेनानी मोबाइल उपकरणहरुमा टिक-टक प्रयोगमा प्रतिबन्ध लगाएकोथियो ।
• अफगानस्थानः अफगानस्थानका तालिवानले स्लामिक कानूनसंग मेल नखाएको भन्दै सन 2022 अप्रिलमा टिक-टक प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।
• अस्ट्रेलियाः अस्ट्रेलिया गृह विभागले उठाएको सुरक्षा चिन्तालाइ उद्धत गर्दै संघीय सरकारको स्वामित्वमा रहेका सबै उपरकणहरुमा टिक-टकमाथि प्रतिबन्ध लगाइएको थियो।
• बेल्जियमः बेल्जियम सरकारी अधिकारीहरुको काममा प्रयोग हुने फोनबाट टिक-टकलाई प्रतिवन्ध लगाइएको थियो ।
• क्यनडाः क्यानडाले यस वर्षको फ्रेब्रुअरीमा सबै सरकारी मोबाइल उपकरणहरुमा टिक-टक प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।
• न्युजिल्याण्डः न्यूजिल्याण्डको संसदले सबै कर्मचारीका उपकरणहरुमा टिक-टक प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।
• डेन्मार्कः डेन्मार्क रक्षा मन्त्रालयले गत मार्चमा कर्मचारीहरुको कामा प्रयोग हुने उपकरणहरुमा टिक-टक डाउनलोर्ड गर्न प्रतिबन्ध लगाएको थियो

टिक-टक माथि प्रतिबन्ध लगाएका अधिकाशं देशले राष्ट्रिय सुरक्षा, गोपनियता, अश्लिल सामग्री प्रदशण, चोरी लागयतका कारण मानेका छन ।

नेपालमा टिक-टक

नेपालका करिब तीन करोड जनसंख्या मध्य करिव 22 लाख जनसंख्याले टिक-टक प्रयोग गरेको  पाइन्छ । विगतका 4 वर्षमा 1600 वटा मुद्दा टिक-टक सङ्ग सम्बन्धित साइबर अपराध दर्ता भएको देखिन्छ । नेपालमा टिक-टकको गलत प्रयोग, सामाजिक सदभाव बिग्रिएको, अश्लिल सामग्री प्रदशनमा बृद्धि भएकोले नेपाल सरकार मन्त्रिपरिषदले मिति 2080 कार्तिक 27 गतेको निर्णयले टिक-टक माथि पुर्ण प्रतिबन्ध लगाएको हो । यस अघि पनि गृह मन्त्रालयले मितिः2080/02/19 सम्पुर्ण निकायमा पत्राचार गरि कार्यालय समयमा कार्यालय परिसर भित्र कर्मचारी पोशाकमा भिडियो खिचेर सामाजिक सञ्जालमा नराख्न, सरकारी सवारी साधन प्रयोग गरी टिक-टक सामग्री खिचेर सामाजिक सञ्जालमा नराख्न भनि परिपत्र समेत गरेको थियो ।

नेपालमा टिक-टकले पारेको सकारात्मक प्रभाव

नेपाल सरकारले टिक-टक प्रतिबन्ध गरेतापनि नेपाली समाजमा यसले पुर्याएको योगदान, सकारात्मक प्रभाव, फाइदाहरु निम्न अनुसार रहेका छनः-

• नयाँ किसिमका रोजगारिको सृजना भएको छ ।
• बैदेशीक मुद्रा अर्जन भएको छ ।
• भौगोलिक विकटताले पिछडिएका स्थानको पहिचान भएको छ ।
• लुकेका प्रतिभाहरुलाइ विश्वसामु उजागर गरेको छ ।
• व्यापार व्यवस्यको सहज रुपले विज्ञापन भएका छन ।
• नयाँ अवशस/खोजको सृजना,
• जनचेतनामुलक कार्यक्रमहरु सन्चालन,
• विश्व एक गाँउको रुपमा रुपान्तरण भएको छ।
• विव्वव्यापिकरणमा सहयोग भएको छ ।
• सामाजिक अभियानहरु सञ्चालन भएका छन ।

नकारात्मक प्रभावहरुः-

• साइबर अपराधमा बृद्धि भएको छ
• सामाजिक सास्कृतिक पक्षमा असर पारेको देखिन्छ ।
• चोरी, चारित्रिक हत्या जस्ता घटना बडेका छन ।
• कानून बमोजिम गोप्य राख्नुपर्ने सूचनाको सार्वजनिक तथा त्यसको दुरुपयोग भएका छन ।
• रास्ट्रिय शान्ति सुरक्षामा  गम्भिर प्रश्न उठेको छ ।
• निरन्तर प्रयोगले मानविय स्वस्थ्य जोखिम बडेको देखिन्छ ।
• अश्लिल सामग्रिको प्रदशन हुने गरेको पाइएको छ ।
• निजामती कर्मचारी तथा राष्ट्रसेवक कर्मचारीले यसको अधिक प्रयोगबाट सार्बजनिक सेवा प्रवाहमा ढिलासुस्ती भएको देखिन्छ ।
• सुशसनको अवधारणालाइ प्रतिकुल असर पारेको देखिन्छ ।

अन्त्यमाः  कुनैपनि विषयमा समस्या देखा परेमा त्यो विषयलाइ अन्त्य गरिनुभन्दा त्यसमा रहेका समस्याहरुको पहिचान गरि समाधान तर्फ जानु उत्तम उपाय हो । नेपालमा टिक-टकले जन्मएको नकारात्मक असरलाइ पहिचान गरि त्यसको बिभिन्न विधि, पद्धतिबाट समाधान गरि त्यस्तो नकारात्मक पक्षलाइ सकारात्मक पक्षमा रुपान्तरण गरि सूचना प्रविधियुक्त राष्ट्रको रुपमा विकास गर्नु आजको आवश्यकता हो ।