मानवको रूपमा पृथ्वीमा जन्म लिए पछि त्यसलाई सार्थक र सफल बनाउने ईच्छा सबैको हुन्छ तर सबैको लागि सोचे जस्तो हुदैन। गीतकार दिनेश अधिकारीको शब्दमा तारा देवीको स्वरमा सजिएको गीतले पनि भन्छ कि सोचे जस्तो हुन्न जीवन,सम्झे जस्तो हुन्न जीवन।

Advertisement 1

हो,जीवन चाहे जस्तो हुदैन तर बनाउने कोशिस भने गर्नु पर्छ।जीवनको लक्ष्य भनेको यसको गन्तब्य हो। गन्तब्यमा पुग्नेबाटाहरू अनगिन्ति हुन सक्छन्। उपयुक्त मार्गहरू पनि विविध हुन सक्छन् जति अनुपयुक्त वा मिश्रीत मार्गहरू। जीवनका मार्गहरू सबैका फरक फरक हुन सक्छन्। एउटै परिवारका सदस्यको पनि जीवनका गोरेटा फरक फरक हुन सक्छन्। जसरी ब्यक्तिका गन्तब्यमा बिबिधता हुन्छ, त्यसरी नै गोरेटामा पनि बिबिधता हुन्छ। गोरेटा बनाउने काममा धेरै किसिमका औजारहरूले काम गरेका हुन्छन्।

एउटाले प्रयोग गर्ने औजार अर्को संग मिल्नु पर्छ भन्ने पनि छैन।यस लेखमा तिनै गोरेटा खन्ने औजारहरूका बारेमा चर्चा गर्ने कोशिस हुनेछ। मानिसको ब्यक्तिगत सोच र दृढ संकल्प पहिलो औजार हो जसले जीवनको गोरेटो खन्न मद्दत गरेको हुन्छ। यसमा प्रयोग हुने सोच त्यति लामो नहुन सक्छ। लामो सोचका बीचमा आई पर्ने अवरोधलाई हटाउन कठिन पर्छ, त्यसैले बीच बीचमा साना साना अंशलाई प्रयोग गर्दै तिनीहरूको अवस्था अनुसार संशोधन गर्दै सोचलाई अगाडि बढाउनु पर्छ। गोरेटोका बीचमा कडा चट्टान, कमजोर धरातल, नदीनाला , भीर पाखाहरू पर्न सक्छन् ती सबैले सोचलाई परिमार्जन गर्नु पर्ने अवस्था आउन सक्छ तर सकेसम्म यू टर्न नलिएरै अगाडि बढ्नु पर्छ। यस्तै कठिन परिस्थितिमा दृढ संकल्पको जरूरी हुन्छ।

Advertisement 2

जीवनको गोरेटोको निर्धारण गर्ने अर्को पक्ष हो सारथी। हामीले एक्लै पनि गोरेटो खन्न सक्छौ तर एक्लै काम गर्दा आफ्ना कमी कमजोरी र समस्याहरू आफैले पहिचान गर्न नसक्ने स्थिति पनि हुन्छ। सारथीको सहयोगले यस्ता कमी कमजोरी पत्ता लगाउन सहयोग पुग्छ। यसै गरी सारथीको सहयोगले गोरेटो खन्ने काममा तीब्रता पनि आउछ।फेरि सारथीको सहयोग लिई सके पछि जीवनको गन्तब्य पनि फरक पर्न सक्छ। संगै भए पछि सारथीबाट लिईने राय सल्लाहले जीवनको गन्तब्य परिवर्तन हुन सक्छ। त्यसै गरी गन्तब्यमा पुग्ने गोरेटोमा अशर पार्ने तत्व भनेको वातावरणीय प्रभाव हो। आफूले काम गर्ने वातावरण सधै आफ्नो अनुकूल हुन सक्दैन।

समाज, छिमेकी, ईष्टमित्रहरू गोरेटोका निर्णायक हुन सक्छन्।हामीले गर्न आटेको कामले कसैको स्वार्थमा आंच आईरहेको पनि हुन सक्छ, कसैलाई ईर्ष्या पनि लागेको हुन सक्छ। त्यस्तो अवस्थामा हामीलाई विस्थापन गराउने कोशिस पनि हुन सक्छ। यदि यिनीहरू सफल भए भने हामीले गोरेटो परिवर्तन गर्नु पर्ने अवस्था पनि आउन सक्छ।यस्तोमा द्वन्द र संघर्ष पनि हुन सक्छ। जीवनको गोरेटो बनाउने काममा लागेका मानिसहरूमा छेपारोले झै रंग फेरे झै आफ्नो बाटोलाई परिवर्तन गर्न हुदैन। अंग्रेजीमा एउटा उखान छ नि- A rolling stone gathers no mosses. हो,यस्तो ब्यक्ति जो आफ्नो मार्गबाट बिचलित भै रहन्छ, त्यसको प्रगति हुदैन। जुन देखे जुनै राम्रो, घाम देखे घाम राम्रो गर्ने मान्छेको विश्वास हुदैन र त्यस्ताको गन्तब्य पनि विचलित हुन्छ। त्यसैले जो व्यक्ति धीर हुन्छ, जो आफ्नो विचारमा अडीग हुन्छ उसको गन्तब्य सुगम हुन्छ।

जीवन मार्ग निर्माणमा घरको वातावरण र आर्थिक अवस्थाको भूमिका ठूलो रहन्छ। शिक्षित र सभ्य परिवारको प्रभाव त्यो परिवारको गन्तब्य मै निर्णायक हुन सक्छ। यस्तो वातावरणमा दीक्षित वालक वालिकाहरूको भविष्य उज्जल हुन्छ र यसमा खोस्रिने गोरेटो स्पष्ट र कम समस्या पर्ने स्वभावको हुन्छ। जीवन मार्गलाई सहज र सरल बनाउन पर्याप्त आर्थिक श्रोत चाहिन्छ। मानव भित्र भएको प्रतिभा उजागर गर्न निश्चित वातावरण वनाउनु पर्ने हुन्छ। सीमित ब्यक्तिले मात्र बनिबनाऊ बाताबरण प्राप्त गर्न सक्छन्। अधिकांशले वातावरणलाई अनुकूल पार्नका लागि आर्थिक लगानी गरेर गोरेटोलाई सहज तवरले निर्माण गर्न सक्छन्। परिवारको सहयोग नपुग्ने र आर्थिक श्रोत कमजोर हुनेहरूका लागि गोरेटो बनाउन बढी मेहनत गर्नु पर्ने हुन्छ। त्यसै गरी आफ्ना सहपाठी र दौतरीहरू पनि जीवन मार्ग बनाउन अशर पार्ने तत्वहरू हुन्। आफ्नो घर परिवार पछि सो वालकको जीवनमा प्रभाव पार्ने भनेका उसका सहपाठी र दौतरी पनि हुन् जसका संगतले जीवनको गुणस्तर निर्धारण गर्छ।

यसैले ब्यक्तिको जीवन मार्गलाई सफल गन्तब्यमा पुर्याउन यी र यस्तै तत्वहरूको आवश्यकता हुन्छ। यसको निम्ति परिवार, समाज र बृहत समाजको रूपमा रहेको सरकारको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ। परिवारको दायित्व भनेको आफ्ना सन्ततिको भविष्यलाई हेरेर उसको जीवन सफल बनाउन आबश्यक पर्ने वातावरण निर्माण गर्नु हो यसबाट परिवार कदापि चुक्नु हुदैन। परिवारका हरेक पाका सदस्यले भविष्यका कर्णाधारको गन्तब्यलाई सहज बनाईदिनु पर्छ, यद्यपि गन्तब्यको निर्णायक ब्यक्ति स्वयं हो। त्यस्तै समाज र विद्यालय पनि ब्यक्तित्व निर्माणका बलिया आधार हुन्।

यिनैको भूमिकामा राष्ट्रले असल नागरिक पाउन सक्ने मात्र नभएर स्वयं ब्यक्ति पनि सफल नागरिक हुन सक्छ। यसैले जीवनको गन्तब्य पहिल्याउन खनिने बाटाहरूको निर्माणमा ध्यान पुर्याउन सकिएन भने जीवन सफल भएको पाईदैन। जीवन सफल असफल बनाउने जिम्मा अबश्य पनि सम्बन्धित ब्यक्तिको हो तर पनि त्यसका लागि चाहिने वातावरण र आधारशीलाको निर्माणमा परिवार, समाज र सरकारको भूमिका महत्वपूर्ण हुन आउछ।